Strażnicy Czasu

W Ziemkówce- wypoczynkowej części wsi Pazurek znajduje się ciekawy i smutny zarazem relikt przeszłości- dolina strumyka, a w niej ślady źródeł.
W latach 50. XX wieku układ hydrograficzny wyżyny olkuskiej był zgoła odmienny od stanu obecnego- wiele strumyków przecinało niemal każdą wioskę, rzeczki takie jak Baba (główna rzeka w Olkuszu, swojego czasu zatapiała kopalnie i wypływała spod Zedermana {jeszcze po II wojnie światowej}, stan jej wód był większy od obecnego przepływu Przemszy w Błędowie- obecnie skanalizowana nie płynie bez deszczu) były o wiele większe. Zasilały wówczas niejeden młyn czy jezioro. Można wymieniać w nieskończoność rzeczki o których słuch zaginął, i teraz tylko mosty nad ich suchymi korytami przypominają o ich istnieniu. Przypomnijmy tylko widoczne w lasach stare koryto Białej Przemszy, która wypływała spod Suchej, Baby pod drogą do Kosmolowa i na Kraków, czy też Białej, która płynęła dosłownie z piasków pustyni Błędowskiej. Wystarczy rzut oka na mapę z lat 30. XX wieku żeby dostrzec zmiany jakie zaszły w tej dziedzinie.
Jaka była przyczyna tego stanu rzeczy? odpowiedź jest prosta- kopalnie. Niezupełnie jest to jednak kopalnia "Pomorzany", po której zalaniu jak prognozują niektórzy wszystkie cieki popłyną swoimi korytami, nie są to także starsze sztolnie górnictwa szybowego. Ich udział w odwodnieniu jest niepodważalny, ale mały. Największym sprawcą leja depresyjnego ciągnącego się aż do Wolbromia stała się kopalnia piasku "Szczakowa", której nieczynne wyrobiska widać wszędzie w okolicach Bukowna. Woda zebrana z okolicy wypływa tam i tworzy sieć, z upływem lat coraz bardziej dzikich kanalików w piasku. W ten sposób np. wspomniana Biała Przemsza, w której przed wojną kąpano się swobodnie już w okolicach Jaroszowca, w latach 80. musiała być do tego celu spiętrzana.
W kontekście tych historii Błękitne Siedem Źródeł nie jest wyjątkiem. Zastanowiła mnie nazwa obiektu, więc nie będąc syty krakowskiego mostu wyjechałem wieczorem na eksplorację mało znanych lesistych wzgórz ciągnących się w jednej linii od Braciejówko do Ziemkówki. Wzgórza trzeba przyznać są bardzo ciekawe, wydaje mi się, że na jednej znalazłem ślady fosy, ale równie dobrze mogło to być x innych rowów . Wzgórza te mają własny klimat, jest tu zawsze zimniej niż w okolicy. I właśnie przejeżdżając tamtędy przypomniałem sobie historię z monografii Jaroszowca Mariana Zygmunta Maryszewskiego, wg której spod góry Chełm wysuniętej najbardziej na północ miały wypływać owe źródła. Rzekę widziałem na mapach od dawna, nawet tych współczesnych- jedyna zmiana to to że góra Chełm posiada na mapach zamiast nazwy wyłącznie wysokość. Niestety zanim tam dotarłem były już późne godziny wieczorne, i zdjęcia są w najlepszym przypadku poglądowe.
Źródła miały płynąć tu jeszcze w latach 70, i to one przyciągały wówczas do Pazurka turystów. Jedno z nich być może się jeszcze sączy, i jest eksploatowane przez najbliższe gospodarstwo, reszta jest jak najbardziej sucha, jednak zachowały się świetnie widoczne ślady każdego wypływu. Zapewne wyglądało to podobnie do przepięknego źródła Sztoły w Bukownie (ocalało, razem ze źródłem Witeradówki w Witeradowie bo drenuje niższy poziom wodonośny), z tym, że oczywiście wody było tu dużo więcej. Swojego czasu miałem okazję spacerować dolnym biegiem koryta-jest suche niemal na całej długości nawet po deszczach, jedynie młynówka (bo strumień zasilał tartak opisany przez panią Karolinę) niosła nieco deszczówki. Koryto przeplata się z niemieckim rowem przeciwpancernym, i w tym momencie ciężko już je od siebie odróżnić. Chyba najlepszym wspomnieniem po rzece zostaje staw rybny nadal wykorzystywany przez PZW, oraz przepusty pozostawiane przez leśników na bitych drogach tak "na wszelki wypadek"...
Lokalizacja

A wody wchłonięte przez lej wypływają między innymi tutaj, w dziesiątkach podobnych kanałów na byłej piaskowni w Bukownie. Zdjęcia wykonałem ostatniego dnia września zeszłego roku.

Przejrzałem sobie z ciekawości dostępne mapy hydrogeologiczne z tego rejonu i wygląda na to, że głównym winowajcą jest jednak kopalnia "Pomorzany".
Chociaż w zasadzie odwadnianie kopalniane nie powinno mieć dużego wpływu na piętro jurajskie, ponieważ w profilu triasu górnego i jury dolnej znajdują się warstwy iłów, które powinny skutecznie izolować piętra wodonośne jury i triasu - ale z geologią często już tak jest, że nic nie jest proste i oczywiste .
Lej depresji kopalni "Szczakowa" też nie jest taki wielki jak by się mogło wydawać, bo ograniczony jest do występowania eksploatowanych w niej utworów czwartorzędu (ich zasięg kończy się na wychodniach wapieni i dolomitów triasowych w okolicy Bukowna i Jaworzna). Niemniej wpływ tego leja na wody Białej Przemszy nadal jest ogromny.

Poniżej załączam mapkę z przerysowanym "na oko" zasięgiem lejów depresji okolic "Szczakowej" (kolor czerwony) i Olkusza. Punktami zaznaczyłem główne obiekty odwadniające: 2 z nich to szyby kop. "Pomorzany", a trzeci na północy to ujęcie wody "Łazy" Dąbrowie Górniczej.

Źródełka właśnie się na nowo pojawiły. Rok po zatrzymaniu kopalni !

Muszę koniecznie zobaczyć.
A nieopodal puściło źródło Białej Przemszy, zapełniając pierwotne, nieaktywne od dekad koryto.

Podobnie Sztoła. W Bukownie płynie nieprzewanie od miesiąca. Poziom wody niższy niż był przed zatrzymaniem pompowania. Za to woda jest krystalicznie czysta a wcześniej płynęła kawa z mlekiem.

Przy okazji czysta woda przepłukała zbiornik przy Leśnym Dworze i po raz pierwszy od 30lat widać w nim dno.
Zapełnia tez dawno nieużywany betonowy basen.

Na razie niestety wsiąka w ziemię po jakichś 3km i dalej koryto jest puste. Więc na spływy kajakowe jeszcze poczekamy.

Za to pojawiają się nowe zalewy w miejscach dawnej ubiórki piasku. Jest więc szana na to że zarzucone projekty Pojezierza Dąbrowskiego choć po części się spełnia.

Świetne wiadomości! To niesamowite, jak przyroda potrafi się odrodzić!
Z niecierpliwością czekamy na zdjęcia.

Źródełko jak nowe.

Woda znów wypływa spod stóp Pilichowskiej góry. Kilka niewielkich źródeł zalewa leśną kotlinę, z której woda płynie w kierunku północnym.
Zdjęcia z dziś: