Strażnicy Czasu

Niemal w samym sercu Barda, niewielkiego miasteczka położonego w powiecie ząbkowickim, które jakoś tak od razu szczególnie przypadło mi do serca, za linią zabudowań zabytkowych kamieniczek i historycznych zajazdów, przeznaczonych dla pielgrzymów udających się do monumentalnej i górującej nad okolicą bazyliki, nad brzegiem Nysy Kłodzkiej, znajdują się pozostałości średniowiecznego grodziska.
Dawna kasztelania przedstawiała sobą sporych rozmiarów obiekt, wzniesiony na planie zbliżonym do owalu, otoczony fosą i wysokim wałem o konstrukcji izbicowej (przy jego budowie zastosowano swoiste "skrzynie", które wypełniono żwirem, drobnymi kamieniami i gliną). Wał od strony zewnętrznej wzmocnionym został dodatkowo murem z łamanego kamienia wapiennego z glinianą zaprawą. Opisywane umocnienia częściowo zachowały się do dziś (zniwelowała je zabudowa miasteczka oraz niszczycielska siła przepływającej poniżej rzeki).


Gród był znany archeologom od dawna - opisywano go jeszcze w XIX wieku. Badania naukowców niemieckich oraz prace prowadzone już po wojnie, w latach 50. (A. Gałuszka), 60. (J. Lodowski), 80. (J. Romanow, Z. Lissak, W. Piszczałowski) oraz w latach 90. XX wieku (J. Bronowicki, T. Płonka) wykazały istnienie dwóch faz użytkowania założenia grodowego.
Starsza faza datowana jest na okres od przełomu IX i X wieku do końca X wieku, młodsza na XI - XIII wiek.


Nie wiadomo, jak pierwotnie wyglądała bardzka kasztelania. Pewne jest natomiast, iż w drugiej fazie istnienia fortalicjum w jego północnej części wydzielono główny majdan, zapewne mieszczący wieżę mieszkalno - obronną, zaś pozostała część obiektu funkcjonowała jako podgrodzie.
W trakcie badań wykopaliskowych, oprócz elementów konstrukcyjnych założenia obronnego odkryto m.in. fragmenty ceramiki, kości zwierzęce, polepę wyroby z żelaza oraz elementy uzbrojenia.

Gród w Bardzie po raz pierwszy wzmiankowano w roku 1096, gdy został zniszczony w trakcie wyprawy Brzetysława II. Następnie odbudowany, a informacje o nim jako przygranicznej warowni pojawiają się w roku 1155 i 1245. Z 1203 roku pochodzi wiadomość o pierwszym znanym z imienia kasztelanie bardzkim, Sobiesławie. Z kolei w dokumentach z 1261 mowa o kasztelanie Bogusławie Jarosławowicu. W 1301 książę Bolko I sprzedał swoje dobra na terenie dawnego założenia obronnego opatowi kanoników regularnych z Kamieńca Ząbkowickiego, którym w 1210 roku biskup Wawrzyniec przekazał kościół w Bardzie (przedtem należał do joannitów). Kanonicy uzyskali ponadto od księcia Bolka I prawo do zbudowania na terenie dawnego założenia sześciu kramów. Obiekt obronny przestał pełnić swoją funkcję i ulegał degradacji. W XVIII wieku w jego centralnej części wybudowano fort ziemny.

Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa, Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 22.10.2014 r.

Zdjęcia wykonaliśmy w październiku 2019 roku.
Lokalizacja

Nieopodal, dosłownie po drugiej stronie linii kolejowej oraz drogi krajowej numer 8, w zakolu Nysy Kłodzkiej, opisywane jest istnienie drugiego grodziska, a w zasadzie zapewne podgrodzia dawnej kasztelanii. Niestety, założenie zostało bardzo mocno uszkodzone, głównie przez budowę tras komunikacyjnych oraz przez liczne powodzie. Dziś trudno doszukiwać się w tym miejscu wyraźnych śladów umocnień, chociaż czytałam, że podobno jakieś się zachowały.
Mam nadzieję rzucić na to okiem i wybadać sprawę dokładniej, kiedy już liście opadną.

Lokalizacja
Zdjęcia z października 2019 roku:

Koniec listopada 2019 roku. Nareszcie zrobiło się nieco mniej liściasto i zielono.

Podczas rekonesansu terenowego okazało się, że wspomniany wał ziemny rzeczywiście się zachował. Biorąc pod uwagę fakt, iż jest to zakole kapryśnej rzeki, która przez stulecia wielokrotnie występowała z brzegów, to i tak jest on stosunkowo dobrze czytelny.
Jednym słowem - pierwotnie wał musiał być naprawdę potężny.

Zimą i na Geoportalu wszystko jest widoczne jak na dłoni:

Podgrodzie kasztelani od strony Nysy: