Bardo - ruiny zamku

[Karolina Kot]

Wysoko ponad przełomem Nysy Kłodzkiej i miastem Bardo (Wartha) w powiecie ząbkowickim, na cyplu będącym częścią Bardzkiej Góry (Kalwarii), znajdują się bardzo ciekawe ruiny zamku, a w zasadzie górskiej strażnicy, wybudowanej w związku z biegnącym w dole bardzo ważnym traktem kupieckim, łączącym Wrocław z Kotliną Kłodzką.
Jest to niewielki obiekt, założony na planie zbliżonym do okręgu. Posiada wymiary około 30 na 50 metrów. Oddzielono go od podstawy głęboką, suchą fosą. Dominującą częścią założenia była cylindryczna wieża (stołp) o bardzo grubych murach i średnicy około 10 metrów. W jej wnętrzu najpewniej mieścił się loch, a na szczycie - wartownia obserwacyjna. W sąsiedztwie wieży zachowały się relikty bramy zamkowej.
Całość założenia otaczał po obwodzie gruby mur kamienny, który częściowo osunął się podczas słynnego trzęsienia ziemi z dnia 24 sierpnia 1598 roku. w tym samym czasie powstał bardzki Obryw Skalny oraz przechyliła się Krzywa Wieża w Ząbkowicach Śląskich.
Ruchy tektoniczne miały najprawdopodobniej związek z przebiegającym w tej okolicy linijnym Sudeckim Uskokiem Brzeżnym (który jest niesamowity, zwłaszcza oglądany na zakładce LIDAR Geoportalu).
Do zamku właściwego od strony trzonu Góry Bardzkiej (czyli od południa) przylega niewielkie, nieufortyfikowane i słabo czytelne podgrodzie.

Zamek powstał najpewniej pod koniec XIII wieku i funkcjonował prawdopodobnie do wieku XV. Kres jego istnieniu mogły przynieść wojny husyckie. Z całą pewnością stoczono w tym miejscu krwawą walkę, o czym świadczą liczne grociki, znalezione tu niegdyś podczas prac archeologicznych.
Zrujnowana wojną i trzęsieniem ziemi budowla popadła w ruinę. Okoliczni mieszkańcy częściowo ją rozebrali, używając budulca do własnych celów. Z czasem rozwaliny zamku zostały zasypane liśćmi, humusem i całkowicie zarosły.
Odkryto je ponownie dopiero w połowie XIX wieku i oczyszczono. Obecny wygląd zamek zawdzięcza współcześnie przeprowadzonym pracom konserwatorskim, dzięki którym stał się ciekawą atrakcją turystyczną.

Dostęp na teren ruin jest łatwy, trzeba się po prostu trochę wspiąć w górę wśród kapliczek Drogi Krzyżowej, a następnie skręcić w lewo (miejsce to jest oznakowane).
Ruiny zaopatrzono w tablicę informacyjną.
Będąc w tym miejscu koniecznie trzeba obejrzeć także wspomniany wyżej obryw skalny.

Lokalizacja
Zdjęcia wykonałam w kwietniu 2020 roku.

[Karolina Kot]

„Zamek-widmo” w Bardzie zrekonstruowany przez studentów Politechniki Wrocławskiej


Studenci z Wydziału Architektury przygotowali koncepcję rekonstrukcji jednej z najbardziej zagadkowych budowli na Dolnym Śląsku – średniowiecznego zamku w Bardzie.

Warownia uległa zniszczeniu w czasie trzęsienia ziemi w XVI w., a jej pozostałości rozebrano. Model bryłowy stworzony przez młodych architektów to jedna z kilku koncepcji rekonstrukcji układu przestrzennego, ale daje nam dobre pojęcie o wyglądzie tej zaginionej siedziby piastowskiej.

Rekonstrukcję przygotowali Barbara Całko, Magdalena Ambroszko i Michał Grzywaczewski. Wszyscy są studentami architektury PWr na specjalności architektura i urbanistyka (studia magisterskie).

Swoją koncepcję opracowywali w czasie semestru zimowego na zajęciach z metodologii badań naukowych pod opieką dr. Rolanda Mruczka z Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki.

- Z bardzkiego zamku do dzisiaj przetrwały tylko fragmenty partii fundamentowych i niewielkie pozostałości murów obronnych, a także odkopana półkolista klatka schodowa prowadząca do podpiwniczenia – opowiada Barbara Całko. – Wyłącznie na ich podstawie nie sposób byłoby odtworzyć wyglądu warowni. Stworzenie koncepcji jej bryły wymagało więc gruntownego i krytycznego przejrzenia materiałów źródłowych, których nie było zbyt wiele, a przede wszystkim szukania poszlak, wskazówek i podobieństw wśród innych obiektów o takim samym przeznaczeniu i chronologii. Zbieraliśmy te wszystkie strzępki informacji i konsultowaliśmy się z naukowcami z naszego wydziału, by w końcu zaproponować swoje założenia. Z jednej strony ta konieczność prowadzenia architektoniczno-historycznego „śledztwa” dawała nam duże pole do popisu, z drugiej stanowiła naprawdę spore wyzwanie - dodaje.

Studenci pojechali też do Barda, by wykonać własną inwentaryzację i zdjęcia. Jak opowiada Barbara Całko, choć pozostałości zamku są niewielkie, działają jednak na wyobraźnię, jeśli dobrze im się przyjrzeć.
– Choćby wieży obronnej – tłumaczy studentka. – Ma około 10 m średnicy zewnętrznej i niecałe trzy wewnętrznej, czyli jej mury miały w sumie mniej więcej siedem metrów grubości. To daje pewne poczucie skali tego obiektu - wyjaśnia.

Zamek, który zniknął

Bardzki zamek książęcy powstał w początkach XIV w., w czasach panowania Bernarda świdnickiego i Bolka II Zębickiego. Prawdopodobnie służył do ochrony strefy nadgranicznej lub jako miejsce pobierania opłat z komory celnej.
Kres jego działalności łączy się z wojnami husyckimi w latach 1424-28, w czasie których Bardo kilkukrotnie spalono. Dzieła zniszczenia dokonało trzęsienie ziemi pod koniec XVI w., po którym pozostałości twierdzy wykorzystywano już tylko jako materiały budowlane dla innych obiektów w miejscowości.

Warownia zniknęła więc bez śladu. - To był zamek-widmo, o którym pamięć zatarła się całkowicie w powszechnej świadomości – opowiada dr Mruczek. – Aż do 1982 r. nie wiedziano na pewno, gdzie dokładnie się znajdował. Sprawy nie ułatwiał fakt, że dopiero w 1934 r. dr Clausnitzer odkrył wymieniane w 1096 i 1155 r. dwa grody kasztelańskie w Bardzie, dość szczegółowo rozpoznane archeologicznie w latach 80. XX w. Istnienie trzeciego obiektu obronnego uznano za mało prawdopodobne, zwłaszcza że zamek nie był wymieniany przez źródła historyczne Tymczasem już w końcu XIX w. badacz Oscar Vug znalazł na Górze Bardzkiej zagłębienie, które uznano za studnię. Jej mit do dzisiaj jest powielany. Niewykluczone, że było to po prostu wnętrze zamkowej wieży, której kolisty fundament o średnicy 10,1 m odkryto w całości dopiero w trakcie wykopalisk dzięki archeologom Czesławowi Francke i Jerzemu Lodowskiemu - dodaje.

Pierwszą koncepcję rekonstrukcji zamku w Bardzie przygotował jeszcze w latach 80. architekt prof. Ernest Niemczyk z PWr (znany z szeroko cytowanych w literaturze wizualizacji obiektów historycznych), który także uczestniczył w wykopaliskach.
– Z biegiem lat powstawały także inne wizje tego zamku, jedną z nich można nawet obejrzeć we wrocławskim Muzeum Miejskim – opowiada dr Mruczek. – Model bryłowy naszych studentów spotkał się z dużym zainteresowaniem i bardzo dobrym przyjęciem w środowisku archeologów i architektów, bo niejako „przywrócił zamek do życia”. Sprawił, że obiekt zmaterializował się. Rekonstrukcja studentów jest bardzo fotograficzna, nie trzeba sobie zbyt wiele „dowyobrażać”. Studenci po raz pierwszy podjęli też próbę odtworzenia sąsiedniego podzamcza.

Jak wyglądał zamek w Bardzie?

Jako że w źródłach historycznych nie ma zbyt wielu informacji na temat zamku w Bardzie, a stan jego zachowania nie odpowiada nawet znaczeniu słowa „ruiny”, studenci przyglądali się także podobnym budowlom stawianym w tym samym okresie. Analizowali m.in. architekturę zamków w Będzinie, Cisach, Frymburku, Wleniu i Bolesławcu nad Prosną.
Zaproponowali koncepcję, zgodnie z którą zamek składał się z wieży mieszkalnej wysokiej na około 15 m, wolnostojącego bergfriedu (czyli wieży ostatecznej obrony, o wysokości około 22 m), pięciu pomieszczeń towarzyszących i muru obwodowego z furtą wejściową. Te specyficzne cechy pozwalają zaliczyć go do tzw. sasko-heskiego typu zamków, którego popularność przypada na 2. poł. XIII i pocz. XIV w.

W swojej rekonstrukcji przyjęli pięć najbardziej prawdopodobnych rozwiązań układu przestrzennego zamku. Rozważali dwie wersje bergfriedu – z hurdycją (drewnianym gankiem obronnym wieńczącym wieżę) lub z krenelażem (zwieńczeniem w postaci charakterystycznych „zębów i wrębów”).

Przyjęli także, że jedynym wejściem na zamek właściwy była furta od południowo-wschodniej strony, przez którą można było przedostać się jedynie pieszo. Założyli także, że mury obronne zamku miały około 10 m wysokości i także były zaopatrzone w przedpiersie z krenelażem.
– Uznaliśmy również, że mur obwodowy zamku musiał mieć przyporę, ponieważ postawiono go na skale i to w dodatku na stromym zboczu. W naszej koncepcji umieściliśmy ją tam, gdzie nachylenie terenu było największe – wyjaśnia Barbara Całko.

25 lat studenckich rekonstrukcji, czyli archeologia architektury w praktyce

Rekonstrukcja zamku w Bardzie to jeden z 12 projektów, nad jakimi pracowali studenci architektury i urbanistyki w tym semestrze. Inne grupy przygotowały koncepcje (modele w formie wizualizacji) dla zamków: w Bolkowie, we Wleniu, Chojnowie, na Ślęży, w Prochowicach, Grodźcu, zamków Chojnik, Cisy, Rogowiec, Radosno, Bolczów w Janowicach Wielkich, dworu obronnego w Sędziszowej koło Świerzawy oraz zamku lewobrzeżnego we Wrocławiu, kaplicy zamkowej w Legnicy i legnickiego zamku jako całości.

Takie rekonstrukcje studenci Wydziału Architektury PWr przygotowują już od 25 lat. Z inicjatywą praktycznych wyzwań dla młodych architektów-historyków i konserwatorów z zacięciem badawczym (na specjalności: architektura i ochrona zabytków, a od tego roku także architektury i urbanistyki) wyszli profesorowie Jerzy Rozpędowski i Stanisław Medeksza, którzy zaczęli przygotowywać studentów i doktorantów do pracy badawczej w misjach archeologicznych w basenie Morza Śródziemnego.

Z czasem normą na wydziale stały się wakacyjne praktyki zawodowe, w czasie których studenci uczą się m.in. obsługi specjalistycznego sprzętu pomiarowego, podstaw inwentaryzacji i rozwarstwienia chronologicznego budowli.
Potem czeka ich semestr zimowy z kursem metodologia badań naukowych (w nowej odsłonie również: metodyka pracy naukowej). Łączy on praktyczne zajęcia terenowe, własne badania i inwentaryzację ze studiami gabinetowymi, poszukiwaniami archiwalnymi i modelowaniem 3D.

Studenci przygotowują na nim studium historyczno-architektoniczne wraz z modelem 3D wybranej budowli zabytkowej lub odkrytych właśnie w terenie reliktów dawnej architektury.
– Początkowo uwieńczeniem żmudnych badań terenowych były makiety kartonowe, tworzone często z myślą o różnych wystawach i ekspozycjach. W ostatnich latach – obok wirtualnych rekonstrukcji – pojawiają się też coraz częściej modele „zmaterializowane” z pomocą drukarek 3D – opowiada dr Mruczek.

Źródło: Express Miejski

[Karolina Kot]

A tymczasem w Bardzie, na wzniesieniu po drugiej stronie Nysy Kłodzkiej, znajduje się jeszcze jeden zamek.

[Karolina Kot]

A tu mamy makietę zamku, wykonaną w skali 1:75 według rekonstrukcji doktora Artura Boguszewicza i doktora Pawła Madery przez panią Annę Gąsior.

[Karolina Kot]

Tak wyglądają zabytki archeologiczne, pozyskane podczas prac wykopaliskowych na zamku w Bardzie.
Obejrzeć je można na wystawie w Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu.