O Gdowie słów kilka, czyli Gdów dawniej i dziś

[Markot Roman]

Stanisław Zastawniak, s Michała w 1929 r poślubił Eleonorę Góral z Brzezowej k/ Łapanowa, w 1930 ur Maria, zm w 1951, w 1931 ur Tadeusz, w 1946 ur Adam. W 1926 r spalił się rodzinny dom razem ze stodołą, na mieszkanie zaadaptowano wówczas nowo wybudowaną stajnię.

Stanisław Zastawniak jako były legionista, w czasie okupacji został komendantem gdowskiej placówki AK, tzw. „Piątki Korpusu Bezpieczeństwa”. Należeli do niej też: Tomasz Buda, ps. „Stały”, Roman Jochym, Stanisław Matuszyk i Władysław Tyrański, ps. „Suła”, potem doszedł jeszcze Jan Szostak z Bilczyc-Rud, ps. „Janek”. Konspiracyjne spotkania urządzali w krzakach nad Rabą lub na cmentarzu parafialnym. Ich głównym zadaniem miało być, w razie potrzeby zajęcie posterunku policyjnego w Gdowie. Grupa ta w każde Zaduszki wieszała na pomnikach wojskowych i poległych powstańców, wieńce z szarfami o narodowych barwach.

Stanisław Zastawniak zmarł w 1949, w wieku 44 lat, Eleonora w 1987, przeżyła 77 lat.

[Markot Roman]

Po śmierci Stanisława Zastawniaka, na zagrodzie nr 17 została żona Eleonora z trójką dzieci. Córka Maria uczęszczała do gdowskiego liceum, zmarła na gruźlicę w 1951 r, prawdopodobnie jest na poniższym zdjęciu wśród maturzystów z 1948 r.

[Markot Roman]

Tadeusz Zastawniak, s Stanisława po ukończeniu gdowskiego licem, należał do organizacji Służba Polsce oraz Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej. Na krótko podjął pracę w miejscowym GS - ie. Potem wyjechał na Ziemie Odzyskane a po powrocie do Gdowa zajął się prowadzeniem gospodarstwa. Znałem go osobiście, w latach 1979/81 firma, w której pracowałem wynajmowała u Zastawniaków pomieszczenia na biura. Tadeusz był otwartym na świat człowiekiem, swoim uśmiechem zjednywał sobie ludzi, zmarł w lipcu 2005 r. Oto kilka zdjęć z jego archiwum.

[Markot Roman]

c.d.
Może ktoś rozpozna znajomych.

kawalerka 3.jpg (19.34 KiB) Przejrzano 13657 razy

[Markot Roman]

Majątek po zmarłych, Jakubie i Mariannie Zastawniakach spod nr 17, w 1903 r podzielono na trzy części. Pomiędzy ich dwóch synów: Michała i Leopolda oraz dzieci nieżyjącej już wtedy córki Marianny, która wyszła za Michała Kurzydło, kierownika gdowskiej szkoły ludowej. Był nauczycielem i wielkim społecznikiem, działał w Stronnictwie Ludowym, dzieci wychowywał w duchu patriotycznym, szczególnie w kulcie powstania styczniowego. Michał Kurzydło w 1897 r zmienił nazwisko na Grażyński. Przypuszcza się, że zaproponowała mu takie córka Marianna, inspirując się poematem Adama Mickiewicza, „Grażyna”. Na początku 1898 r Michał wraz z drugą żoną Antoniną Broniewską, przeniósł się do Krakowa.

Stanisława, najstarsza córka Michała Grażyńskiego, została nauczycielką w Dębnikach. Dostała spłat od ojca kiedy wychodziła w 1903 r za wdowca, kierownika szkoły we Wiśniowej, Konstantego Jasielskiego urodzonego w Dobczycach, s Jana i Joanny Wątorek. W 1904 r Jasielscy przenieśli się do Gdowa gdzie Konstanty został kolejnym kierownikiem szkoły powszechnej.

Otrzymana w spadku po Zastawnikach parcela była kawałkiem podmokłego pastwiska, ale miała jedną zaletę, przylegała do krakowskiego gościńca. Znajdowała się poniżej korony szosy, ponieważ na krótkim odcinku od rynku drogę urządzono w nasypie i teren po obu stronach opadał dość stromo w dół. Parcelę tą w 1903 r zapisano na pozostałe dzieci z pierwszego małżeństwa Michała Grażyńskiego. Dla Marianny i Stefani oraz małoletnich jeszcze wtedy: Zofii, Adama i Michała juniora. W 1908 r Stefania przekazała swoją część dla pozostałego rodzeństwa. Adam studiował na UJ w Krakowie, ale zmarł w 1911 na gruźlicę i jego udział w 1913 r przypadł siostrze Mariannie. Senior Michał Grażyński około 1908 r wybudował na tej, wydawało by się nie atrakcyjnej parceli dom, oznaczony wolnym numerem 37, po rozburzonym rok wcześniej budynku szkoły parafialnej naprzeciwko kościoła. Założył jedyny wówczas katolicki sklep we Gdowie, pod szyldem „Handel Art. Mieszanych i Bławatnych. Przekazał go córce Mariannie, i stąd ten skład popularnie nazywano „U Manci”. Z wykształcenia była nauczycielką, do czasu zamążpójścia (około 1909 r), uczyła w gdowskiej szkole. Komitet filialny Towarzystwa Pomocy Przemysłowej w Wieliczce, w 1908 r powierzył jej sprawę krzewienia guzikarstwa w naszym rejonie i uprosił aby zajęła się nauką wyrobu guzików wśród szkolnych dzieci. Była też urodzoną kupcową, miłą i grzeczną dla klientów, w rozmowie z nimi zawsze pytała o zdrowie i powodzenie. W sklepie można było dostać wszystko, a kiedy czegoś zabrakło zaraz sprowadzała towar by tylko zadowolić gości. Z uzyskanych dochodów wspierała uczących się w Krakowie młodszych braci, Adama oraz Michała, późniejszego i dla niektórych kontrowersyjnego wojewodę śląskiego. Wśród gdowian zachowała się niepotwierdzona niczym informacja, jakoby szykanowani w międzywojennym dwudziestoleciu przez wojewodę Grażyńskiego Ślązacy, w czasie okupacji mieli nasłać na jego rodzinny Gdów bombardujące samoloty. Tylko że piloci pomylili wtedy Gdów z Dobczycami i tam zrzucili bomby. Jest faktem, iż 1 września od strony Bochni przeleciały nisko nad Gdowem trzy samoloty i skierowały się ku Dobczycom.

Piotr Sadowski pisze: „ Już pierwszego dnia wojny po południu bomby spadły na ul. Małą i Rynek. Od wybuchów i w ogniu pożarów zginęło wtedy 13 osób cywilnych. W mieście nie było jeszcze żadnego wojska. Według niemieckich źródeł, również nie było ono wyznaczone na cel ataku. Wiadomo jednak, że w tym czasie w osi Andrychów – Kalwaria operowało kilkanaście maszyn Dornier Do-17E z II grupy 77 pułku bombowego. Być może któryś klucz zapuścił się dalej na wschód i nie odnalazłszy godniejszego celu wyrzucił bomby na spokojne miasteczko”.

[Markot Roman]

Marianna Grażyńska w 1920 r założyła Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i kierowała nim nieprzerwanie aż do 1943 r. Była członkiem żeńskiej sekcji gdowskiej Straży Pożarnej. Wyszła za handlowca Adolfa Grenika, który jeszcze bardziej rozbudował sklep od strony północnej. Mimo słabego zdrowia brał aktywny udział w życiu społecznym i oświatowym gminy. W 1930 r powołał gdowską organizację „Strzelec”, pilnie udzielał się w Kółku Amatorskim, opiekował Czytelnią oraz Towarzystwem Domu Ludowego. W czasie okupacji hitlerowskiej został aresztowany i wywieziony do obozu gdzie w 1942 r zginął. Rok później Marianna Grenikowa wyjechała do Krakowa a sklep wypuściła w dzierżawę rodzinie z Wieliczki a kolejnym najemcami lokalu zostali Misiewiczowie.

Grenikowie nie mieli dzieci, Marianna zapisała w spadku po połowie dom swoim siostrzeńcom Wójcickim. Zmarła w Krakowie w 1955 r, w wieku 76 lat.

W 1949 r miejscowy GS całkowicie już opanował gdowski handel i wynajął lokal na sklep z materiałami oraz tkaninami. W drugiej, zachodniej części budynku zamieszkał Marcin Strojny z rodziną, który obsługiwał w sklepie wraz z Janiną Domagałową. Po wyprowadzeniu się Strojnych do wybudowanego nieopodal swojego domu po przeciwnej stronie drogi, ich miejsce zajęła rodzina Górków i przemieszkali tu prawie 50 lat.

[Markot Roman]

Z podziału majątku po ojcu Jakubie, Leopold Zastawniak dostał górną część przydomowego pasa ornej ziemi, przylegającej do krakowskiej drogi. Na niej oraz na dokupionej jednocześnie od Józefa Żyły parceli, w 1904 r wzniósł nowe budynki, dom mieszkalny oznaczono wakatującym numerem 3, po zagrodzie Piechów i Ciężarków z Wygonu. Układ budynków na posesji przedstawia fragment poniższej mapy.

Leopold Zastawniak, s Jakuba i Marianny Kasprzyk w 1904 poślubił 18 letnią Annę Węgrzyn z Góry św. Jana-Pobręczyna k/Jodłownika, c Franciszka i Wiktorii Cichowskiej. W 1905 ur Franciszek, w 1907 Tadeusz, w 1909 Maria, w 1911 ur i zm Mikołaj, w 1912 ur Anna, w 1914 Kazimierz, w 1917 Stefania, w 1919 Stanisław, w 1924 Antonina.
Anna Zastawniakowa zmarła w 1926, w wieku 40 lat. Wdowiec Leopold w 1930 poślubił Walerię Bobek, w 1930 ur Józef, w 1932 Janina.

Leopold Zastawniak był wyróżniającym się i postępowym człowiekiem, z szerokim poglądem na sprawy gospodarowania. Powiększył areał ziemi i unowocześnił w uprawie, zastosował wszelkie maszyny rolnicze, hodował rasowe bydło i piękne konie. Należał do Spółki Rolniczej w Gdowie, stowarzyszenia z ograniczoną poręką, którą rozwiązano jednak w 1910 r.
6 września 1939 r z rana, czasie ostrzału niemieckich czołgów, Leopold wypuścił cztery konie ze stajni, w obawie by nie uległy spaleniu w razie pożaru. Spłoszone i spienione, dzwoniąc łańcuchami, gnały gościńcem do Bilczyc, na „Pagorku” skręciły do Wsi a potem na Nową Wieś i polami, koło cmentarza zawróciły do obory. Widząc to Jan Grzyb, jak galopowały obok jego domu na Rudach ubolewał, że nie będzie już „wyfutrowanych zastawniakowych” koni.

Zastawniak jako przedsiębiorczy człowiek uruchomił przy domu fabrykę wyrobów betonowych, dachówki cementowej oraz kręgów do studzien i mostów. Otworzył też skład desek i materiałów budowlanych. Należał do filii gdowskiego Towarzystwa Pomocy Przemysłowej z Wieliczki a później z Bochni. Na zakupionej łące pod Zręczycami uruchomił swoją cegielnię, skutecznie konkurencyjną z żydowską Joska Liebenheimera.
Brał także aktywny udział w życiu społecznym, stale wybierano go na radnego gminy, nie odmawiał pomocy żadnej lokalnej organizacji. Był ponoć surowym ojcem ale zadbał o wykształcenie i byt materialny swoich dzieci. Mocno kibicował Cracovii a kiedy krakowski klub przegrywał mecze, o czwartej rano budził synów i „za karę” musieli zrobić betonowy „kapelusz” do studni.
Leopold Zastawniak zmarł w 1940, w wieku 59 lat.

[Markot Roman]

C.d.
Franciszek Zastawniak, s Leopolda był piłkarzem Cracovii i reprezentantem Polski, poślubił Helenę Bartoszek, nie pozostawił potomka. W 1950 r uzyskał tytuł doktora z dziedziny chemii i mineralogii, pełnił funkcję naczelnika Urzędu Probierczego w Krakowie.
Tadeusz Zastawniak, s Leopolda został prawnikiem, także piłkarz Cracovii i reprezentant Polski. W 1937 r poślubił Halinę Schepe z Warszawy a w 1953 r Janinę Michalską.
Maria Zastawniak, c Leopolda wyszła za Jana Feliksa, mieszkała w Niegowici.
Anna Zastawnik, c Leopolda wyszła za Józefa Halembę.
Stefania Zastawniak, c Leopolda wyszła za Adama Mrozek.
Stanisław Zastawniak, s Leopolda, piłkarz Cracovii, poślubił Janinę Oziębło.
Antonina Zastawniak, c Leopolda wyszła za Marcina Strojnego, mieszkali w Gdowie.
Józef Zastawniak, s Leopolda poślubił Barbarę Mucha.
Maria Zastawniak, c Leopolda wyszła za Władysława Bzdyla ze Zręczyc. Ojciec najmłodszej córce zapisał w testamencie pole na Dąbrowach i zobowiązał syna Kazimierza do wybudowania dla niej domu przy ul. bocheńskiej.

Kazimierz Zastawniak, s Leopolda pozostał na ojcowiźnie, przejął i prowadził nadal wytwórnię wyrobów betonowych oraz gospodarstwo rolne. Poślubił Marię Papierz z Pobręczyna. Wiosną 1958 r rozebrał stary budynek mieszkalny a na jego miejscu wybudował nowy, w tym czasie rodzina mieszkała na pietrze spichlerza.
Kazimierz Zastawniak zmarł w 1972, w wieku 58 lat.

[Markot Roman]

Jeszcze dwa, nierozpoznane zdjęcia z archiwum Zastawniaków:

[Franek D.]

W najstarszej części cmentarza parafialnego w Gdowie warto odwiedzić grób Jakuba i Marianny Zastawniaków ("Jakóba i Maryjanny").
Współczesne monografie podkreślają, że w drugiej połowie XIX w. Gdów rozwinął się jako ważny ośrodek handlu i rzemiosła, w czym duża zasługa była Jakuba Zastawniaka, pełniącego wówczas funkcję wójta.

Rodzina Zastawniaków zawsze była szanowana.

Pamiętam dobrze pogrzeb zmarłego w 1972 r. Kazimierza Zastawniaka. Uznany został za jeden z największych w całej historii gdowskich pogrzebów. Zgromadził olbrzymią rzeszę uczestników, również przybyłych z odległych miejscowości. Gdy chorągwie oraz księża prowadzący trumnę zmarłego wkraczali w bramę cmentarza, przy odległym o 1 km kościele ludzie wciąż ustawiali się w kondukt pogrzebowy.
Pamiętam też wypowiedziane przez proboszcza na kazaniu słowa: "Miałeś dla potrzebujących szeroko otwarte serce i szeroko otwartą kieszeń".