Dąbrowa Górnicza - budynki, ludzie, ulice

[Karolina Kot]

Pewnie ta bardziej prawdopodobna.
Chociaż niespodzianki są bardzo mile widziane. I tym bardziej cenne!

[Eworu]

Możę trochę niedokładnie napisałem. Pocisk według relacji był artylerii radzieckiej, nie lotnictwa.
Walki w Dąbrowie były, żołnierze radzieccy tu zginęli. Biorąc pod uwagę narodowość tej armii to jakiś przypadkowy pocisk mógł im "się wystrzelić".
Ale równie dobrze alianci mogli próbować zbombardować uciekający pociąg niemiecki.
W każdym razie jak to powiedział podczas pierwszej wyprawy Karolina "jeśli dwie osoby mają podobną wersje wydarzeń to wtedy jest ono wręcz pewne" czy jakoś tak .
Na pewno wiemy że budynek pośrednio brał udział w II wojnie światowej, a biorąc pod uwagę ile się wtedy w Dąbrowie działo (na szczęście) jest to tym bardziej cenna informacja.

[Eworu]

Tym razem chciałbym pokazać jak na przestrzeni lat zmieniała się kolej w centrum miasta.
Jak widać w XIX wieku sieć nie była zbyt rozwinięta. 5 torów głównej linii ,dwa które szły do Huty Banowej a potem znów się rozgałęziały oraz kolejne dwa kończące się przy magazynach.
Do tego dośc skąpa ilośc budynków-jeden z nich to dworzec, reszta prawdopodobnie magazyny/budynki techniczne.
Warto zauwazyc że dworzec już od samego początku mieścił sie między torami-bardzo niekorzystna sytuacja która zmiejszyła jego klasę.
W 1926 roku choć ilość torów się minimalnie zwiększyła to gęstość mocno ucierpiała. Ilość budynków się nie zwiększyła.
Warto zwrócić uwagę że na tej mapie zaznaczono reprezentatywny skwer wokół dworca-prawdpodobnie istniał już w XIX wieku. na mapie pojawia się też kładka dla pieszych
W 1958 roku widać już gwałtowny rozwój sieci kolejowej. Stacja w najszerszym miejscu miała 7 torów, odnoga do Huty 9.
Warto zwrócić uwagę na linię która odchodzi od głównej trasy w stronę Huty a następnie nie trafiaąc do nie okrąża dworzec i wraca na główny bieg.
Zwiększyła się również ilość budynków,były dwa perony, została kładka, powstała rampa kolejowa przy magazynach. Co ciekawe skwer przed dworcem nadal istniał. Co oznacza "w." na mapie?
Obecnie linia ta składa się z dwóch torów głównych i czterech bocznych. Odnoga do Huty została zlikwidowana. Z budynków kolejowych zostały budynki dworców i magazynów.
1883

1926

1956

2009

[Eworu]

Tworzenie historii Huty Bankowej nie ma sensu skoro na jej temat powstała całkiem niedawno. Jeszcze jej nie czytałem ale spodziewam się że wyczerpała wszystkie mozliwe wątki.
Dlatego skupię się jedynie na porównaniu archiwlanych map.
Mapa z XIX wieku jest zbyt niedokładna żeby stwierdzić czy coś z tamtych lat pozostało na terenie Huty. Ich układ wogóle nie zgadza się z późniejszymi mapami.
W 1926 na mapie widać juz o wiele wiecej rzeczy. Hale z tamtych lat pokrywają się mniejwięcej ze stanem późniejszym.
Cały rząd budynków przy ulicy, mneijsze hale na samym lewym końcu, fragmenty budynku na północ od głównej hali oraz część ścian głównej hali może pochodzić własnie sprzed 1926 roku. Niestety nie wiemy tego na 100% bo wejście na teren huty jest niemożliwe, zgody jeszcze nie próbowałem załatwić.
W 1956 nastąpił gwałtowny rozwój-powstała walcownia,główna hala zakładów rozbudowała się.
Znacznie zwiększono gęstość sieci kolejowej na terenie huty, zamontowano trzy suwnice. Istniały chłodnie kominowe w liczbie około 5 sztuk, zwykłych kominów było prawie 20.
Obecne czasy znów przyniosły trochę zmian. Jak widać walcownia i chłodnie kominowe juz nie istnieją.
Główna hala rozbudowała się w kierunku wschodnim niszcząc zabytkowe kamienice, a za to ubyło jej trochę w zachodniej części. Na miejscu sieci kolejowej powstała nowa hala, pozostałe mniejsze budynki zostały nieco przebudowane.
Zmieniła się też sieć kolejowa. Linia biegnąca od kopalni Reden została zikwidowana i pociągi przyjeżdżają tylko od strony dworca. Nadal istnieje jedna z suwnic, druga prawdpodobnie została zabudowana w hali.
1883

1926

1956

2009

Obecnie w 3D

[Eworu]

Takie budynki lubię-od razu wiadomo jak bardzo są stare .
Kamienica została zbudowana w 1901 roku.
Na jej ścianie frontowej znajdziemy wiele ciekawych elementów.
Przedewszystkim uwagę zwracają trójkątne i półokrągłe nadproża wyodrębnione ze ściany. Pod parapetami pierwszego piętra umieszczono prostokątne ozdoby z cegieł.
Każdy parapet posiada do tego delikatne kasetony. Standardowo kondygnacje oddzielono grzymsami a klatke schodową pilastrami.
Dodatkową uwagę zwraca ozdobny szcyt z umieszczoną na nim data budowy budynku-1901 rokiem. Warto również zwrócić uagę na drzwi fronotwe.
Choć zniszczone to nadal wyglądaja przepięknie. Po wysokości na jakiej sa umieszcozne możemy sie zorienotwać jak wysoko biegła ulica w latach międzywojennych.
Dzięki uprzejmości Sylwi Marek mogę zamieścić zdjęcia klatki schodowej. Jak widać drzwi do strony podwórza również są przedwojenne. W środku nadal leżą stare kafelki o pięknym wzorze rozety.

Budynek jak wiadomo pochodzi z 1901 roku. Jedyne archiwalne zdjęcie na którym sie pojawia pochodzi z 1917 i jest na nim ledwo widoczny.
O budynku jest bardzo interesujący wpis w książce z 1922 roku. Wtedy to w budynku mieściłasię "Kooperatywa Pracowników Państwowych" Zarząd tejże spółki stanowili J. Grabowski, Fr. Gaweł i Wacław Salecki.
W 1930 w środku swoją siedzibę miało X Spółdzielcze Stowazyszenie Spożywców.W 1939 roku mieszkał tu Józef Brzeziński, komendant Chorągwi Harcerzy Zagłębia Dąbrowskiego. Nr telefonu 68261
Po wpisach tych widać jakiej klasy był to niegdyś budynek.
źródło zdjęć: dawnadabrowa.pl

[Eworu]

W 1885 roku wybudowano kolej Iwanogrodzko- Dąbrowską łączącą Dęblin i moje miasto.
Dworzec tej kolei mieścił się w dzisiejszym centrum miasta na placu przed PKZ-tem.
W czasach świetności wyglądał tak jak na pierwszym zdjęciu(okolice 1915r.).
Był to niezbyt duży, parterowy budynek którego większą część zajmowała poczekalnia. Uwagę zwraca wyodrębnione z bryły budynku wejście i liczne ozdoby utworzone z cegieł, szczególnie pas pod dachem. Z drugiej strony dworzec wyglądał nieco inaczej-poza głównym wejściem posiadał też ozdobne trójkątne narożniki. Możliwe że Plac Żwirki i Wigury w centrum to pozostałość dawnego skweru dworcowego.
Po pewnym czasie w związku z rozwojem miasta i zmiany układu torowisk stacja została przeniesiona bliżej obecnego dworca w centrum-nie wiem niestety kiedy to się stało.
Następne zdjęcie ukazuje dworzec w 1945 po II wojnie światowej. Jak widać działania wojenne niestety mocno dały mu się we znaki. Budynek nigdy nie został odnowiony i wkrótce wyburzono go podczas aranżacji centrum miasta.
Na trzecim zdjęciu widzimy dawne zabudowania stacyjne.
W czasie okupacji budynek był zamieszkały przez rodzinę Stawskich i służył celom konspiracji. Obecnie w jego miejscu znajduje się blok z antykwariatem.
Kolejne zdjęcie pokazuje gdzie kiedyś znajdował się dworzec i jakie zmiany zaszły przez te wszystkie lata.
Największy prostokąt na placu przed PKZ to budynek dworca, mniejszy prostokąt w miejscu bloków to magazyny a trzy najmniejsze to dawne zabudowania ukazane na trzecim zdjęciu.
Kolejne zdjęcie pokazuje jak to miejsce wyglądało w 1926 roku.
Następne zdjęcia odpowiednio magazyny kolejowe (lata międzywojenne), widok z początku XX wieku(dworzec przy prawym dolnym rogu) i z okresu okupacji.
źródła:dawnadabrowa.pl;dabrowa.pl;orsip.pl

[Eworu]

Blok Górników Redenu 2.
Choć większość bloków jest niemal identyczna i trudno szukać w nich czegoś ciekawego to są wśród nich też perełki.
Widzieliście może kiedyś wklęsłe balkony ? Bo takie właśnie znajdują się na jednym z dąbrowskich bloków!
Mowa tu o budynku o adresie Górników Redenu 2-to ten czerwonawy blok w centrum w którym znajduje się jeden z bardziej znanych antykwariatów w Dąbrowie.
Poza ciekawym balkonami możemy też zauważyć ciekawe daszki nad wejściem do klatek schodowych-drugich takich w okolicy chyba nie znajdziecie
Budynek powstał w latach 60-tych-na jednym z załączonych zdjęć widać jego budowę.
Na kolejnym archiwalnym zdjęciu widzimy lata 70-te. Zwróccie uwagę na miejsce gdzie dziś jest obecnie antykwariat.
Podobno w tamtych latach istniało tam przejście na tyły budynku(takie jak pod blokami na Manhattanie) oraz wejście do restauracji "Stylowa"







Warto jeszcze zwrócić uwagę na mural znajdujący się na bocznej ścianie budynku.

[Dawid_FSO]

Budynek ten jest również widoczny w ostatnich scenach filmu Anna i Wampir podczas aresztowania Zdzisława Marchwickiego.

[Eworu]

Kolonia Łabędzki
Każdy mieszkaniec miasta w moim wieku zna tzw. 'Sarko"- lasek wzdłuż torów w centrum Dąbrowy w którym już nie jedną imprezę widziała.
A mało kto wie że imprezuje na wyburzonej wiosce!
Kiedyś w miejscu tego lasku znajdowała się kolonia Łabędzki. Była to mała wioska która w najlepszym momencie liczyła oko 50 domów.
W większości zamieszkana była przez górników oraz pracowników pobliskiej Huty Bankowej.
Na pewno nie mieszkało się tam zbyt przyjemnie- z dwóch stron otoczeni torowiskiem, z trzeciej Hutą Bankowa i jej hałdami a z czwartej pozostało jedynie wąskie przejście do dworca.
Jej nazwa pochodzi od nazwiska inżyniera górniczego który zajmował się dąbrowskimi kopalniami-Hieronima Łabędzkiego.
Choć większość zabudowy stanowiły drewniane chatki budowane przez górników to istniało tam również parę murowanych kamienic czy solidnych domów budowanych przez kopalnie.
Była to dość stara mieścina-powstała około 1865 roku podczas uruchamiania odkrywkowych kopalń „Nowa” i „Łabęcki”.
Podobno przed powstaniem tam pierwszych domów mieściła się tam karczma „Olszowa” oraz młyn wodny.
Na kolonię składały się ulice Paryska, Cieszkowskiego i Łabędzka.

Kolonia została wyburzona do gołej ziemi w latach 60-tych podczas rozbudowy torowisk i bocznic kolejowych.
Dziś w miejscu torów rośnie las a po kolonii, poza paroma szczątkowymi informacjami i czterema zdjęciami nie pozostało nic.
Na mapie z 1883 roku widać iż w kolonii znajdowało się kilka domów o identyczej zabudowie-prawdopodobnie wybudowane przez kopalnię.
Na mapie prawdopodobnie zaznaczone są jedynie murowane budynki więc możemy tylko domniemywać ile drewnianych chat mogło tam stać.
Następna mapa z 1926 pokazuje już pełen obraz tego miejsca- domy ściśnięte między dwoma torowiskami i hałdą, bez choćby odrobiny wolnego miejsca.
Następna jest mapa z 1958 na której widać już dokładnie zabudowę. Na mapie z lat 70-tych na miejscu kolonii znajduje się wspomniana bocznica kolejowa.
Obecnie w tym miejscu rośnie las w którym można ledwo dostrzeć zarysy torów.
Spójrzmy na kolonię z poziomu sklepów i zakładów.
W 1930 roku na kolonii mieściła się wytwórnia kołder Lidii Ch., sklep z nabiałem S. Czernego, sklepy spożywcze F. Rechnica,A. Gryszki i F.Lenczera.
W 1938 w ich miejsce pojawiły się sklepy spożywcze Wacława Dobrowolskiego i Marcelego Burka.
W 1939 pojawia się tam bardzo ciekawy zakład-Dąbrowskie Zakłady Parkietowe żyda Szaji Goldsztajna oraz sklep „Polski Parkiet”. W tym samym roku mieścił się tam też magazyn.

[Eworu]

Pałac Kultury Zagłębia
Nawet w przypadku tak znanego budynku jak PKZ mam nadzieje że uda się Was paroma informacjami zaskoczyć . Może tym że przez lata w pomieszczeniach pałacu znajdowało się muzeum?
Albo że jest to pierwszy socjalistyczny budynek W Polsce wpisany na listę zabytków ?
Pomysł zbudowania domu kultury dla Dąbrowy Górniczej wyszedł od Aleksandra Zawadzkiego w 1945 roku.
Pomimo odbudowy kraju po wojnie i związanych z tym problemów finansowych już w 1949 powołano Komitet Budowy Domu Kultury.
Generalnym wykonawcą było Zjednoczenie Budownictwa Miejskiego w Sosnowcu.
Projekt PKZ-tu stworzył architekt Zbigniew Rzepecki apierwszą łopatę wbito w ziemię w 1951 roku.
Budowa pałacu

1957

Główna bryła budynku była gotowa już w 1957 roku.Kubatura budynku wyniosła 60 000 m3. Oficjalne otwarcie odbyło sę 11 stycznia 1958. Pałac otrzymał nazwę "Dom Kultury Zagłębia"
Pierwszym administratorem został Wydział Kultury Prezydium Rady Narodowej w Katowicach.
Pierwsze lata działalności były pełne problemów. Instytucja borykała się z brakiem funduszy na działalność i ciągle zmieniającym się kierownictwem
W 1958 roku do środka wprowadziła się Miejska Biblioteka

W 1964 roku, podczas zatwierdzania statutu władze Dąbrowy Górniczej nadały mu nową nazwę która do dziś jest jedyną uznawaną przez mieszkańców-"Pałac Kultury Zagłębia".
Prawie równocześnie w pomieszczeniach otwarto Muzeum Historii Ruchów Robotniczych im. Aleksandra Zawadzkiego prezentujące liczne pamiątki po generale, obrazujące jego drogę od górnika kopalni „Paryż” do działacza politycznego. Kierował tym komitet na czele z Jerzym Malarą, Zdzisławem Pietrzykiem i Edwardem Potępą do 1974.

W 1966 3 grudnia otwarto "Amatorską Scenę Zagłębia" .Otwarcie zostało połączone z obchodami 150-lecia Technikum Górniczego im. St. Staszica, 50-lecia nadania praw miejskich Dąbrowie Górniczej oraz 10-lecia Międzyszkolnego Zespołu Pieśni i Tańca "Zagłębie". Obchody zostały przygotowane przez Związek Teatrów Amatorskich Oddział Zagłębia, Komitet Organizacyjny Obchodu Tysiąclecia Państwa Polskiego W Dąbrowie Górniczej, Komitet Organizacyjny Jubileuszu Międzyszkolnego Zespołu Pieśni I Tańca "Zagłębie".
W 1969 roku w salach dawnej kawiarni utworzono młodzieżowy Klub„Agora”
W 1971 roku w pałacu powstał Dyskusyjny Klub Filmowy "Kadr"
W 1972 roku dzięki odpowiedniemu zagospodarowaniu sali gimnastycznej na parterze, powstał Klub „Przy Samowarze”.
Skupiał on dorosłych w sekcji szachowej i brydżowej, a od września 1975 roku funkcjonował w nim także „Klub Seniora”.
W PKZ w 1972 roku podczas akademii 1-majowej przekazano Sztandar Przechodni Rady Ministrów i CRZZ.
Przyznano go decyzją Prezydium Rządu i CRZZ za najlepsze wyniki w pracy w 1971 wraz z tytułem przodującego zakładu w przemyśle węglowym
Edwardowi Gierkowi meldunek złożył górnik przodowy Mieczysław Zych podczas uroczystości 4 grudnia 1972 w PKZ
Słowa meldunku „Załoga kopalni „Generał Zawadzki” zrealizowała w dniu 2 grudnia 1972 podjęte zobowiązania wydobywając 10 tysięcy ton węgla ponad program w wartości 3374 tysięcy złoty a do końca 1972 zostanie wydobytych dodatkowo 620 ton węgla o wartości 210 tysięcy złoty".

W 1974 pałac otrzymał dyplom honorowy ministerstwa kultury i sztuki za wybitne osiągnięcia w upowszechnianiu kultury.
Od 1977 w PKZ-cie organizowane były "Barbórkowe Spotkania Teatralne" zakończone w 2006.
22 listopada 1979 roku PKZ został wpisany do rejestru zabytków jako pierwszy tego typu obiekt w Polsce.
Przez te wszystkie lata deski PKZ gościły setki zespołów, teatrów czy klubów m. in. teatry: "Narodowy", "Areneum", "Polski", "Komedii" i "Kwadrat" z Warszawy, "Stary Teatr" z Krakowa, Teatr "Współczesny" i "Pantomimy" z Wrocławia, "Muzyczny" z Gdyni; orkiestry i zespoły kameralne: "Filharmonii Narodowej", "Filharmonii Śląskiej" z Katowic, "Wielkej Orkirstry Symfomicznej Polskiego Radia" z Katowic, "Operetka Śląska" z Gliwic.
Galeria i korytarze Pałacu Kultury były miejscem „ekspozycji” takich jak: „Związek Radziecki Dzisiaj”, „Dzierżyński – Rewolucja – Socjalizm”, „Osiągnięcia Gospodarcze ZSRR”, „Osiągnięcia zakładów pracy w XX-leciu PRL”, „Największe dokonania przemysłu NRD”. Pałac był też siedzibą klubu „Przyjaźń” pielęgnującego stosunki polsko-radzieckie.
W Pałacu funkcjonował także „Klub dla narzeczonych”, czyli powstały w porozumieniu z miejscowym Urzędem Stanu Cywilnego cykl wykładów psychologiczno-socjologicznych o małżeństwie i rodzinie, połączonych z kursami umiejętności praktycznych, na przykład przewijania i kąpania niemowląt, a także „Klub miłośników psychotroniki” (od 1982 roku),
W 1992 roku nazwę budynku zmieniono na "Dąbrowski Pałac Kultury", choć nazwa ta jest rzadko używana.
We wrześniu 1995 roku w pałacu powstał Zespół folklorystyczny "Zagłębiacy", a od września 2003 roku przeniósł się do środka zespół "Gołowianie".
W 2004 r. Pałac Kultury Zagłębia rozszerzył swoją działalność poprzez powołanie Zagłębiowskiej Sceny Muzycznej oraz Orkiestry Kameralnej
W 2006 roku,24 lutego oddano do użytku wyremontowaną salę teatralną. W tym też roku 20 października Biblioteka Miejska przenosi się z pałacu do nowej siedziby oraz rozpoczęto organizowanie konkursu dla młodych muzyków im. Michała Spisaka który już w następnym roku stał się impreza międzynarodową.
W 2007 roku okazało się iż Zagłębiowska Scena Muzyczna generuje zbyt duże straty dla miasta i została mocno ograniczona. W zamian w tym samym roku otwarto kino studyjne "Kadr" będący kontynuacją klubu filmowego z latch 70-tych i reaktywowano Amatorski Klub filmowy "Zagłębie" zamknięty w latach 80-tych.
Wielkie zmiany nadeszły w 2011 roku. Rozpoczął się generalny remont pałacu któr spowodował jego zamknięcie aż do 2014 roku. Całkowity koszt inwestcji wyniósł około 60 mln. Remont mocno się opóźnił przez nierzetelność pierwszego wykonawcu Budostalu 2 zmienionego w 2012 roku.

Kubatura 60 000 m3 stawia PAŁAC KULTURY w rzędzie największych placówek tego typu w kraju. Marmurowy wystrój holi, wyłożone ręcznie malowanymi kafelkami sale klubowe, drewno oraz tafle luster w sali kameralnej i sali ślubów, nadały wnętrzom Pałacu niepowtarzalny charakter.
Z 4 700 m2 powierzchni użytkowej około 2 000 m2 przypada na przestronne hole. Sala teatralna licząca 850 miejsc wyposażona jest w scenę obrotową, mechanicznie podnoszone 3-poziomowy orkiestron, komputerową nastawnię świateł, nowoczesne zaplecze sceniczne.
W obiekcie znajduje się duża sala widowiskowa ze sceną obrotową i bogatym zapleczem scenicznym, kameralna sala kinowa, galeria sztuki, piwnica teatralna, reprezentacyjna sala lustrzana, kawiarnia oraz kilka mniejszych pomieszczeń, w których organizowane są różnego rodzaju warsztaty oraz zajęcia. Na szczególną uwagę zasługują ogromne i reprezentacyjne hole, których powierzchnia stanowi aż 1900m2.
• Kubatura budynku: 38 000 m3
• Powierzchnia użytkowa: 10 600 m2
marmurem, sale zostały pokryte ręcznie malowanymi kaflami, natomiast salę kameralną i salę ślubów wykończono drewnianą boazerią oraz taflami luster.
W budynku znajdują się dwie tablice pamiątkowe:
• Tablica upamiętniająca Mieczysława Herejczyka i Franciszka Pilarczyka członków ZMK poległych w 1925 roku w walce z granatową policją,
• Tablica pamiątkowa odsłonięta w dniu otwarcia Domu Kultury Zagłębia 11 stycznia 1958 roku