Dąbrowa Górnicza - budynki, ludzie, ulice

[Eworu]

Wypada też coś powiedzieć o architekturze PKZ-tu.
Mnogość wszelakich elementów może wręcz zawrócić w głowie.
Pierwsza rzecz na którą trzeba zwrócić uwagę to ogólna budowa budynku. Kondygnacja na poziomie ulicy została wykonana z w stylu rustykalnym z piaskowca.
Przy wyższych piętrach zostawiono gołą cegłę. Wszystkie okna na pierwszym i drugim piętrze posiadają obramowanie i ozdobne ciosy pod parapetami.
Pozatym cały budynek został ozdobiony grzymsem tuż pod linią dachu oraz napisem "Kulturze i Sztuce".
W budynku odznaczają się dwa elementy-reprezentatywne wejście oraz trzecie piętro. To ostatnie zostało ozdobione balustradami oraz rzeźbami na rogach.
Co ciekawe już w momencie budowy okna na najwyższej kondygnacji były ślepe. Dlaczego? Nie mam pojęcia.
Nawięcej elementów zastosowano przy środkowej części bdynku. Pierwsza rzecz która rzuca się w oczy to kilkumetrowe galerie, ozdobione kolumnami oraz specjalnymi framugami okien zbliżonych kształtem do rozety.
Po bokach można dostrzec małe balkoniki z ogromnymi kasetonami i ozdobna balustradą .
Kamienne bloki na wysokości zewnętrznych schodów aż proszą się o umieszczenie na nich jakiś rzeźb.
Zdjęcia z wnętrz pojawią się w ciągu miesiąca-chyba że ktoś już je ma i udostępni do opisu.

[Eworu]

Budynki Huty Bankowej.
Choć większość historycznej części zakładu jest ukryta za niedostępną bramą to na szczęście możemy oglądać budynki administracji przy ulicy Sobieskiego.
Patrząc od strony Będzina widzimy charakterystyczny żółty budynek Huty.
Prawdopodobnie kiedyś był hala produkcyjna co sugerują dość spore, zamurowane wnęki okienne między pilastrami. Prawdopodobnie w późniejszych latach przerobiono go na biura.
To by też tłumaczyło czemu budynek, mimo dość ciekawej fasady nie został wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytków.
Poza wspomnianymi pilastrami w jego fasadzie możemy zobaczyć grzyms pod linią dachu oraz nadproża ze zwornikiem.


Następne budynki to już wytwór PRL-u.
Lewy budynek to zwykły biurowiec, ale drugi, ze swoją elewacja wyłożoną blachą falistą i biegącą przez całą długość linii okien może kiedyś stać się ciekawą pamiątką po PRL-u jaką teraz jest np. wieżowiec na Gołonogu.


Kolejny budynek to tokarnia Huty Bankowej. Od strony zakładu wygląda ona o wiele ciekawiej, ale na ulicy Sobieskiego możemy dorzec ozdobne grzymsy i kotwy.
Tu też mam wrażenie jakby niegdyś otwory okienne zajmowały całą wysokość ściany. Budynek jest wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytków



Następnie wędrujemy do budynku administracji. Tu ilość elementów na ścianie budynków może zawrócić nam w głowie.
Okna ozdobione są wystającymi z linii ściany ceglanymi nadprożami i parapetami, na wyższej kondygnacji dostały obramowanie. Środkowe biuro ponadto posiada dość ciekawe pilastry.
Budynki są wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków.



Następny budynek to prawdopdobnie warsztaty, choć dokładniej funkcji nie jestem w stanie określić.
Jest już o wiele uboższy od poprzednich budynków ale i tu znajdziemy pilastry, grzymsy oraz nadproża nad oknami.


Następny techniczny budynek nie posiada juz żadnych ciekawych elementów. Uwagę zwraca jedynie jego dość dziwne, półkoliste zakończenie.
Jest to dośc nielogiczne by przy budynku o funkcji typowo technicznej, przy gołej ścianie frontowej i braku jakichkolwiek dodatków tworzyć zamiast zwykłego kąta prostego półkolisty róg budynku.


Na sam koniec udało mi się przez siatkę zajrzeć do wnętrza obecnego zakładu.

[Eworu]

Wyburzone kamienice na Sobieskiego
Nie zastanawiało was nigdy czemu ulica Sobieskiego, niegdyś zaraz po 3 maja najbardziej reprezentatywna ulica Dąbrowy jest zabudowana tylko z jednej strony?
Kiedyś dużą część tej ulicy od strony Huty Bankowej zajmowały przepiękne kamienice bogatych przemysłowców i handlarzy.
W latach przedwojennych wprost uginały się od bogato zdobionych elewacji.
Niestety już w PRL skuto większość ozdób i pozostawiono gołe, gładkie ściany.
Kamienice zostały wyburzone w latach 70-tych podczas rozbudowy huty oraz poszerzania ulicy.



1958

Obecnie

W 3D

[Eworu]

Przybylaka 9
Jedna z niewielu zachowanych w centrum kamienic robotniczych.
Cały czas uparcie kryje się za krzakami i z żadnej perspektywy nie potrafię zrobić odpowiedniego zdjęcia.
Jak to zwykle w przypadku tego typu budynków mocno oszczędzono na jego wyglądzie.
Jedyne co wyodrębnia się w tym budynku to kasetony pod parapetami i standardowo nadproża, niestety wmurowane w ścianę.

[Eworu]

Przybylaka 7
Kolejna zwyczajna kamienica. Bardzo podoba mi się prostota w ich wykonaniu.
Odznaczające się piwnice, zdrowy czerwony kolor cegły, ceglane nadproża parapety z kasetonami.
Jedynymi dodatkowymi ozdobanmi jest wąski grzyms pomiędzy piętrami oraz pod linią dachu.
Okna nadal mają półkolisty kształt.

[Eworu]

Przybylaka 8
Popełniłem mały błąd-poprzednio wpisany dom z numerem 8 ma numer 9.
Pod numerem 8 kryje się budynek Urzędu Dozoru Technicznego.
Budynek zasługuje na miano pałacyku w stylu pseudo-antycznym. Największa uwagę zwraca reprezentatywne wejście z kolumnami które pewnie niegdyś były bogato zdobione.
Grzymsy na tym budynku są bardzo podobne do tych z pałacyku Dezona oraz dworca Warszawsko-Wiedeńskiego. Dlatego możemy przypuszczać że budynek powstał w okolicach 1870 roku.
Fasada została symetrycznie podzielona pilastrami,każde okno posiada obramowanie oraz ozdobne nadproża.
Niestety nie wiadomo mi nic na temat jego historii. Pojawia się już na mapie z 1883 roku. Był wtedy otoczony malutkim parkiem.
Wydaje mi się że budynek ten nigdy nie był willą mieszkalną. W końcu w pobliżu mamy pałacyk Dezona, o wiele mniejszy i mniej reprezentatywny budynek.
Skoro jednak został on oznaczony na mapie z 1883 roku jako willa dyrektorska, to nie możemy przyjąć iż większy od niego budynek Dozoru Technicznego należał do bardziej znaczącego dyrektora.
Dlatego wydaje mi się że był to budynek administracji. Aczkolwiek nie mogę go do niczego przypasować.
Na pewno nie była to administracja Huty Bankowej bo jej biurowce znajdują się przy ulicy Sobieskiego,omówione kilka postów wyżej.
Nawet jesi założymy że administracja znajdowała się na Przybylaka a później przeniesiono ją w dzisiejsze miejsce to i tak nie trzyma się to całości.
W XIX wieku huta była o wiele mniejsza i tworzenie administracji w tak dużej odległości od zakładu mija się z celem.
Nie może to też być nic związane z górnictwem-w końcu wszystkie ważne instytucje tej gałęzi przemysłu znajdowały się w Sztygarce.
Zarazem gdyby mieścił się tam jakiś znaczący urząd miejski czy przemysłowy na pewno zostałby wymienony w księgach adresowych.
Może wy macie jakis pomysł?

[Eworu]

Ulica Przybylaka
Dziś mało który dąbrowianin kojarzy tą nazwę, choć prawie co tydzień jedzie nią do CH Pogoria.
Kiedyś ulica nosiła dumna nazwę Ogrodowa-pochodziła ona od ogrodów kamienic i willi których ogromne ogrody znajdowały sie po obu stronach ulicy tworząc zieloną aleję w samym centrum przemysłu.
Pozostałością po tych ogrodach jest tw. Małpi Gaj. Kiedyś nazywała się też Wałowa. Dawna ulica szła w miejscu dzisiejszego przejazdu do parkingów centrum handlowego. Jej obecny bieg został wytyczony w latach 50-tych a dawna ulica Ogrodowa zniknęła w okolicach lat 70-tych by później pojawic się znów po wybudowaniu Pogorii. Na mapach pojawia się już w 1883 roku. Na mapie z tamtego okresu na samym końcu znajduje się zespół budynków popisany niemieckim słowem. Potrafi go ktoś odczytać? Wrzucam przybliżenie tego fragmentu mapy na sam koniec postu.Ulica nigdy nie była gęsto zabudowana-na mapach jak i obecnie znajduje się tma jedynie kilka budynków.
Na mapie z 1958 roku na samym końcu zespół budynków jest opisany literami tr.-czy to może być tartak?
W księdze z 1930 roku można znaleźć informację iż pod adresem Wałowa 10 mieścił się tarta kM. Magierkiewicza i M. Szpigielmana. W księdze z 1934 roku pojawia się ich reklama-czyli musiał to być spory zakład.





Ogrodowa 1919 rok

[Eworu]

Aby ułatwić sobie opisywanie miasta podzieliłem je sobie na sektory. I właśnie, w miarę, jeden z nich skończyłem. Ograniczony był z jeden strony granicą z Będzinem, ulicą Sobieskiego, Placem Wolności oraz linią kolejową.
W związku z tym uzupełnię informacje do poprzednich postów.
Budynek z adresu 1 maja 32 jest wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytków
Zając na pewno istniał wcześniej- na mapie z okolic 1860 roku już widać tam zabudowania. I tak jak myślałem na zamieszczonej mapie z 1883 nie zaznacozno chałup które wtedy juz tam były.
Na Zającu w latach 30-tych była osoba posiadająca... samochód! Był to Lucjan Dobrowolski, numer rejestracyjny samochodu Kl-2678, pięciosobowy.
Ponadto Jan Wójcikowsk, tez z Zająca posiadał motocykl o numerze KL-73467, jednosobowy.
Kamienice na Kolejowej 6 straciły ogrodzenie przez co jedna z nich został "ozdobiona" graffiti.
Zamurowany magazyn z Kolejowej jest przeznaczony na sprzedaż za 100 tys.
Budynki z tajemniczego zdjęcia z 1915 roku w zimowej scenerii zostały rozpoznane. Są to dawne kamienice Huty Bankowej opisane kilka postów dalej. Możliwe że kiedyś również tamten fragment ulicy nosił nazwę Kolejowa.
Kiedyś kamienic pod adresem Kościuszki 2 było 4 a nie jak obecnie 3. Jedna z nich została wyburzona w okolicach 2010 roku. Za nimi na samym końcu znajdował się budynek administacyjny kolei Warszawsko Wiedeńskiej łudząco podobny kształtem do Sztygarki.
Na mapie dworzec kolei dębińskiej nie został dokładnie dobrze zaznaczony. Największy różowy prostokąt który opisałem jako stacja tak naprawdę był magazynem, dworzec był nieco mniejszy i znajdował się po drugiej stronie torów, około 5 metrów dalej.

[Eworu]

Przechodzimy do kolejnego fragmentu, ograniczonego ulicami Sobieksiego,Kościuszki,3 maja i Bandrowskiego.
Budynek Poczty, Aleja Tadeusza Kościuszki 16-brakuje mi aktualnych zdjęć poczty ze szczególnym zbliżeniem na wejście oraz wieżę zegarową oraz podwórka.
Jaki jest najdłużej działający punkt usługowy w Dąbrowie w tym samym miejscu?
Odpowiedź jest prosta-poczta w centrum!
Budynek powstał prawdopodobnie w 1933 roku.
W gazecie "Siedem groszy" z 10.10 1932 pojawiła się w prasie notatka o budowie poczty. Czytamy w niej iż aby zapobiec osadzaniu budynku w wyniku szkód górniczych zastosowano w projekcie szkielet stalowy na parterze.
W tym samym roku na sesji Rady Miejskiej 21 grudnia 1932 wiceprezydent Trzęsimiech poinformował o porozumieniu z zarządem Poczt i Telegrafów w sprawie budowy nowego gmachu.
Razem z budynkiem powstał jednopiętrowy dom handlowy pod adresem Sobieskiego 1. Część kosztów jego budowy pokryli właściciele sklepów. O lokal na piętrze starał się Sąd i Komunalna Kasa Oszczędności. Siedzibę mial tam też Magazyn Współczesny ("materiały męskie. Materiały damskie. Materiały bieliźniane. Kapy w różnych gatunkach. Firanki, chodniki, gobeliny, ceraty. Kołdry watowane, gotowe i na zamówienie i wiele, wiele innych artykułów.") oraz cukiernia i restauracja.W 1922 roku pod tym adresem mieścił się gabinet lekarski Mariana Wieczorkowicza, a w 1930 sklep galanteryjny M. Klejmana,piwo J. Biskupka i herbaciarnia M. Sztarka. Mieściły sie one w starym budynku który został wyburzony podczas budowy poczty.
W obecnym budynku w 1938 roku mieścił się sklep z artykułami spożywczymi Ireny Nowodworskiej. W 1939 powstała restauracja Piotra Czernickiego(nr telefonu 61485). O dziwo były tam też mieszkania-pod tym adresem zameldowany był Ichel Klajman (nr telefonu 68328). Z tego też roku mamy dokładny wykaz dyrekcji poczty w Dąbrowie mieszczący się w budynku pod adresem Sobieksiego 1 wraz z numerami telefonów.
68223 — Naczelnik Urzędu, gab.
68209 — Naczelnik Urzędu, m.
68221 — kancelaria
68201 — kasa główna
68016 — telegraf
68077 — kasa telegrafu i rozmównica
68205 — kontroler kasy
68224 — ekspedycja
68269 — magazyn pocztowy na stacji kolejowej
68268 — centrala telef. automatyczna
W czasie wojny w środku mieścił się sklep z artykułami spożywczymi z szyldem "Lebensmittel" oraz sklep z materiałami "Leinenhaus".
Poczta w niektórych porach wygrywa muzykę tzw. "dąbrowski hejnał" Na budynku znadują się też główne syreny alarmowe.

Budynek poczty składa sie jakby z dwóch części. Pierwszy piętrowy mieści okienka kasowe. W parterowej części zostawiono cegłę, piętro zostało otynowane. Bardzo ciekawe jest wejście do budynku-ozdobione poza wzorem z cegieł klimatycznymi lampami.Drugą część stanowi dwupiętrowy ceglany gmach z wieżą zegarową. Bardzo ciekawa jest sama wieża-poza zegarem którego tarcza prawdpodobnie pamięta czasy przedwojenne zastosowano w niej to samo ułożenie cegieł co w przypadku wejścia do budynku. Warto wspomnieć że budynek poczty wygląda niemal identycznie jak na zdjęciach sprzed II wojny światowej. Dom handlowy nie jest zbyt ciekawym budynkiem-jedyne co może zwrócić uwage to jego zaokrąglony róg.


Wspomniany wycinek z gazety z 10.10 1932 roku
"Jak wiadomo, w Dąbrowie Górniczej ma być w najkrótszym czasie wykonany nowy budynek pocztowy. Z racji złego terenu i podkopów górniczych, zdecydowano zgodnie z opinią Dąbrowskiego Urzędu Górniczego na
zastosowanie szkietatu stalowego, jako najbardziej celowego przy przewidywanem osiadaniu budynku. Szkielet jednak zastosowano tylko w parterze, natomiast nadbudowę piętrową zaprojektowano w zwyczajnej cegle. To połowiczne zastosowanie szkieletu stalowego nasuwa obawę, że górna, sztywna część elastycznej substrukcji może w najkrótszym czasie ulec pękaniu i zniszczeniu. Zastosowanie szkieletu stalowego jest specjalnie wskazane na gruntach niepewnych i terenach podkopanych. Szkielet jednak musi być zastosowany w całej wysokości budynku. Ministerstwo Poczt i Telegrafów winno w tę sprawę wejrzeć, aby zapobiec na czes temu nieracjonalnemu zastosowaniu szkieletu żelaznego."
Podziękowania dla Leszka Maszczyka za przekazanie informacji o tym artykule.

Budowa poczty





Okres wojenny, swastyki pod oknami na piętrze

Niemieccy policjanci

PRL

[Eworu]

Kino ARS
Historia dawnego buynku znanego kina ARS jest bardzo bogata i cały czas czekamy na jej rozwinięcie.
Działkę pod budowę gmachu zakupiło w 1911 roku Stowarzyszenie Robotników Chrzescijańskich. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był proboszcz parafii Matki Bożej Anielskiej, ks. Grzegorz Augustynik.
W środku odbywały się prelekcje,wykłady,pogadanki. Swoje miejsce miała w nim biblioteka,czytelnia gazet,kółko teatralne i herbaciarnia.
W czasie I wojny światowej Komitet Żywnościowy zaadaptował budynek na magazyn żywnościowy dostarczający ludziom podstawowe produkty spożywcze. Od 1918 roku komitet zmienił nazwe na powiatowy "Komitet Ratunkowy" a gmach stał się siedzibą Domu Ludowego. Kiedyś w głównej sali kinowej znajdowała się galeria Krółów Polskich-prawdopodobnie wzdłuż ściany wisiały portety byłych władców.
Pierwszy teatr w tym miejscu otworzył swoje drzwi w 1919 roku pod nazwą "Kometa".Założycielem było wspomniane Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich Początkowo były to filmy nieme. W 1929 roku w środku wybuchł pożar podczas projekcji filmu-spaliła się kabina operatora. W notce prasowej czytamy:
"W kinie Kometa w Dąbrowie Górniczej w czasie wyświetlania obrazu wybuchł pożar w kabinie operatora. Ogień stłumiła straż pożarna. Film spłonął zupełnie, część kabiny została uszkodzona. Straty wynoszą 5.000 zł."
Mimo pozaru kino kontynuowało działalność co wiemy dzięki wpisowi z ksiąg z 1930 roku. W tym tez roku w środku mieściła się herbaciarnia J. Szostaka
Kino zmieniło nazwę na "Ars" w 1935 roku wraz ze zmianą właściciela. Przypuszcza się że wtedy kino przestało być nieme. Jego właścicielem stał się inzynier Kazimierz Sunderland a jednym z pracowników inżynier Władysław Skiba. W 1937 roku w małej sali wybuchł pożar.W 1938 roku w budynku swój gabinet miał adwokat Zygmunt Lisiewicz(również 1939 rok) oraz cukiernia Edwarda Jędrzejczaka W czasie II wojny światowej przejęty przez Niemców budynek zmienł nazwę na "UFA Deutche Theatr" i służył zamieszkującej Dąbrowę ludności niemieckiej. Podczas ich urzędowania w budynku zniszczona została galeria Krółów Polskich.Jego drzwi otwarte zostały 25 grudnia 1939. Okupant wyniósł się z niego dopiero w styczniu 1945 roku z powodu zbliżania się radzieckich wojsk.
Kino działało przez cały PRL pod niezmienioną nazwą, na parterze przez lata znajdował się bar samoobsługowy. W latach 2000-2005 było administrowane przez Marcina Skorka wraz z rodzicami jako spółka "Ars".Samo uruchomienie kina w 2000r. kosztowało ich ponad 100 tyś. (wyposażenie kinotechniczne i modernizacja wnętrza).Zostało zamknięte 20 czerwca 2005 roku. Właściciel podaje tego trzy powodu. Po pierwsze budynek zbliżał sie już do setki-jego stan techniczny, system przeciwpożarowy były dalekie od ideału. Drugą sprawą był stale podwyższający się czyns i brak wsparcia od strony miasta-które według opinii właścicieli dążyło do sprzedania budynku.
Dawny prezydent miasta chciał przekazać budynek Miejskiemu Ośrodkowi Pracy Twórczej pod salę teatralną, ale pomysł nie uzyskał aprobaty rady miejskiej.
W następnych latach (okolice 2012 roku) budynek został sprzedany za ok. 1 milion złoty prywatnemu inwestorowi Refraserwis Sp. z o.o, reprezntowanego przez Henryka Podgórskiego który miał w planach stworzyć w środku hotel,później salę koncertowa połączona z restauracją.

Fragment repertuaru ze strony wikizaglebie.pl
1932 Aniołowie Piekła
1932 31 sierpnia - Góry w płomieniach -
1932 11 września - Wolne Dusze -
1932 13 września - Wolne Dusze -
1932 21 września - Wolne Dusze -
1962 26 stycznia - 27 stycznia - Hatifa
1962 28 stycznia - 29 stycznia - Wrzesień 1939
Początkowo fasada budynku kina byał jedną z ładniejszych w mieście. Gmach przez długi okres czasu był jednym z największych w tej części miasta. Jego fasadę zdobiły liczne grzymsy i charakterystyczne "wypustki" na dachu(nie wiem jak je nazwać). Bardzi ciekawe były okna na poddaszu-zaokrąglone u góry. Okna przestały pełnić swoją funkcje po otwarciu w środku kina. Mimo tego z zewnątrz nadal było je widac aż do późnych lat PRL. Zamurowane zostały prawdpodobnie w okolicach lat 70-tych kiedy to skuto również ozdobne grzymsy i przepiękny szeroki balkon a sama elewację obłożono kolorową blachą.
Zdjęcia Pawła Smalcerza z wnętrz kina
https://www.facebook.com/media/set/?set ... 569&type=3







Widok z 1933 roku-kino to ta kamienica obok budowanego budynku poczty

Podwórko lata 1910-1918

Kolejka po zywność okolice 1918 roku


Sala widowiskowa podczas działania komitetu

PRL

Ulotki


źródła:dawnadabrowa.pl;dabrowa.pl;naszemiasto.pl;fotopolska.eu