Dąbrowa Górnicza - budynki, ludzie, ulice

[Eworu]

Sobieskiego 7-tu też jeśli ktoś ma lepsze zdjęcia poproszę o wrzucenie
Bardzo długo zastanawiałem się czy rzeczywiście jest to przedwojenna kamienica. Po wnikliwych obserwacjach jej stylu oraz dawnych map wnioskuje iż powstała w okresie między 1925-1930.
Dodatkowo jej adres pojawia się wielokrotnie w księgach adresowych.
Budynek jest złożony jakby z czterech segmentów-podział zachowano przy nadawaniu numerów. Widać to również patrząc na grzymsy i kolorystyke budynku-widocznie każda z nich jest zarządzana oddzielnie.
Bardzo ciekawym elementem są balkony złożone z trójramiennego świecznika-szkieletek potwierdza że to są balkony stylizowane na menorę. Początkowo nie byłem przekonany,ale jak zobaczyłem ilość żydowskich nazwisk w sklepach pod tym adresem przyznałem jej kolejny raz bezprzeczną rację.
Niestety nie posiadam zdjęć podwórka-chętnie przyjmę Znajdowało się w nim masę sklepów wymienionych poniżej.
Adres pierwszy raz pojawia się w 1922 roku, choć patrząc na mapy budynek wtedy jeszcze nie istniał. Mieścił się pod tym adresem zegarmistrz i jubiler własność Szmul Milchman.
W 1930 roku jest tu już pełno sklepów.
Są bławaty Sz. Weltfrainda,cukiernia "Sielanka" W. Baszkowskiego,obuwie T.Krauza,owoce A. Gajdzińskiego,spożywcze artykuły F. Weltfrajnda i drugi sklep M. Dyji,trykotaż Turek D. oraz gotowe ubrania M. Fabrycego Znany z poprzedniej księgi jubiler i zegarmistrz rozdziela się na dwa oddzielne wpisy, gdzie to M. Milchman jest jubilerem a Sz.Milechmani zegarmistrzem. Nie wiem czemu nazwiska się nie zgadzają, skoro 8 lat temu szmul nazywał sie tak samo jak jego(prawdpodobnie) syn.
W 1938 roku nastąpiły małe zmiany. Swoją siedzibę w gmachu na Sobieskiego znalazł lekarz Franciszek Czernak,księgarnia "Ludowa",sklep galanteryjno-bławatny Józefa Pałuchiewicza i H. Rogozińskiej,skład żelaza Stanisława Czernedy,krawiec Bronisław Sagan,cukernik Aleksander Król i pracownia szewska Jana Ociepki.
W 1939 roku pod tym adresem swoją siedzibę miał Spółdzielczy Bank Zagłębia (nr telefonu 68286),kancelaria adwokacka Zenona Chmielewskiego(I piętro od frontu,nr telefonu 68481 ),cukiernicy Aleksander i Kazimierz Król (nr telefonu 68308),skład apteczny "Hygea" Jakuba Lancmana (nr telefonu 68361),doktor chorób wewnętrznych i specjalista od płuc Wilhelm Mayer (nr telefonu 68015),Natan Rechnic (nr telefonu 68312),paryska pracownia krawiecka oraz zakład krawiecki Bronisława Sagana( nie wiem jaka jest różnica że tak to wyszczególniono,nr telefonu 68340) oraz skład instrumentów muzycznych i rowerów Jana Wilkoszewskiego (nr telefonu 68381).
Jak widać w kamienica była niegdyś znaczącym punktem miasta. bardzo możliwe że w jej podwórku był jakby mały targ-takie jak te spotykane w Sosnowcu czy Będzinie. Muszę się w końcu wybrać na tamto podwórko i zobaczyć czy rzeczywiście tak mogło być.

[Eworu]

Zanim dodam kolejny budynek jeszcze jedna kwestia która może być dla Was niejasna. Czasami dodaję posty chociaż nie posiadam zdjęć lub są marnej jakości. Robię tak dlatego że tworząc DBP na naszym forum idę jakby kawałek po kawałku.
Gdybym teraz coś pominął to prawdopodobnie potem zapomniałbym o tym budynku. A nic nie stoi na przeszkodzie aby potem uzupełnić temat . Pozatym a nóż ktoś będzie je miał?
Ognisko
Budynek przez lata służył różnym celom-był domem kultury,stanicą harcerską czy carskimi koszarami. Ale po kolei.
Znajdował się w miejscu dzisiejszego bloku na Paryskiej.

Początkowo mieściły się w nim koszary carskich żołnierzy-sołdatów.Pojawiły się też nie potwierdzone informacje jakoby stacjonował tam oddział 14 pułk Kozaków dońskich z Będzina. W tym okresie dół budynku zajmowały stadniny a górę żołnierze.
W okresie międzywojennym stał się siedzibą drużyny harcerskiej "Sokół",I Zagłębiowskiej Drużyny Harcerskiej im. Dionizego Czachowskiego oraz "Kurjera Zachodniego ISKRA".
Harcerze nazwali swój budynek "Ognisko" i taką nazwę zapamiętali i znają starsi mieszkańcy Dąbrowy.
Po wojnie w latach 1945-1967 pełnił swoją funkcję jako Budynek Zakładowego Domu Kultury Huty im. Feliksa Dzierżyńskiego(Bankowej).
Budynek przestał istnieć prawdopodobnie w okolicach 1967 roku.

Prawdopodobnie dawny adres tego miejsca to Krótka 4. Jeśli ta informacja jest prawdziwa to znaczy że w budynku ogniska w 1930 mieścił się krawiec A. Tuszyńska.

O Ognisku pojawia się też wycinek w gazecie z 1929 roku
Dzień oświaty pozaszkolnej w Dąbrowie...
... poświecony jest pamięci H. Sienkiewicza, jednego z założycieli Polskiej Macierzy Szkolnej. Dziś koło P.M.S. w Dąbrowie urządza akademję ku czci H. Sienkiewicza o godz. 16 w sali "Ogniska". Na program akademji składa się odczyt prof. T. Pasierbińskiego p. t. "H. Sienkiewicz", nadto produkcje orkiestry i chóru uczniów szkoły Górniczej, pozatem recytacje i deklamacje z dzieł H. Sienkiewicza. Wstęp na akademję od 20 groszy, został oznaczony tak niski, by umożliwić udział w niej jaknajszerszym sferom ludności. Równocześnie dziś o godz. 9 r. Polska Macierz Szkolna urządza kwestę na cele oświatowe.

Najstarsze zdjęcie jeszcze sprzed 1910 roku Ognisko znajduje się w lewym dolnym rogu

Okolice 1920 roku

Lata 30-te


Lata 60-te budynek nadal istnieje

[kusmanek]

Ciekawi mnie sprawa carskich koszar. Zastanawiam się, czy to nie przypadkiem ten budynek był celem zamachu Edwarda Miętki w 1905 roku? Więcej o Miętce pisałem tutaj:
viewtopic.php?f=191&t=2941
Tylko, czy stacjonowali tam też kozacy orenburscy, to już nie lada zagadka

[Eworu]

To mogły być te same koszary. Co prawda na Redenie również istniał budynek ich koszar, lecz w w 1906 roku granice między Redenem a właściwą Dąbrową były bardzo widoczne. Dlatego sądzę że w artykule zaznaczonoby że chodzi o budynek wzdłuż ulicy Piłsudskiego.
Dlatego przychylam się ku twojej wersji . Choć prawdy pewnie nigdy nie poznamy...

[Eworu]

1 maja 41
Na chwilę zostawiamy centrum i wędrujemy na Reden. Kolejna miła, piętrowa kamieniczka.
Trochę nadgryzł ją ząb czasu. To co jest w niej wyjątkowego to obramowania okien.
Każde okno posiada jakby dwie ramy okienne -jedną zwykłą, plastikową i drugą stworzoną z cegieł.
Bardzo ciekawie prezentuje się uzyskany dzięki temu efekt. Na samym środku umieszczono balkon.
Jest to jeden z niewielu tego typu obiektów w Dąbrowie który wykonany jest w całości z betonu(ewentualnie cegieł, nie wiem co skrywa się pod warstwą tynku).
Każde z żeber balkoniku posiada wyrzeźbiony wzór . W latach świetności tego budynku musiały się wspaniale prezentować
Do tego jej fasadę podzielono pilastrami dzięki temu budynek wydaje się o wiele większy niż w rzeczywistości.
Pod oknami piętra widnieją ozdobne prostokątne grzymsy.
Wypada tez wspomnieć o przedwojennych drewnianych drzwi,podobnych do tych z kamienic centrum miasta.
Tak samo jak w przypadku innych budynków z tej ulicy tak i w tym po wysokości progu możemy zobaczyć poziom drogi sprzed kilkudziesięciu lat.
Kamienica pojawia się na mapie z 1926 roku.
Niestety brak jakichkolwiek informacji o niej w księgach adresowych.

[Eworu]

Powrót do centrum
Apteka Grochowskiego
Choć budynek zniknął z mapy Dąbrowy w latach 70-tych to zachowało się o nim sporo informacji
Apteka znajdowała się na rogu ulicy 3 maja i Sobieskiego pod numerem 9 ,takim samym jak blok który zajął jej miejsce.
Była na tyle znana że informacje na jej temat da się znaleźć w książkach o historii Dąbrowy.
Budynek po raz pierwszy pojawia się na pocztówce z 1906 roku. Już wtedy znajdowała się w niej apteka,niestety nie jestem w stanie przeczytać właściciela.

W 1902 roku apteka była prowadzona przez W. Lohmanna który był sukcesorem,czyli następcą Żółcińskiego. Zarządzającym w tamtym okresie był Jan Jasionowski.
Grochowski swoją aptekę otworzył w 1916 roku-co ciekawe w czasie wojny. Możliwe że w tamtym okresie była to jedyna czynna apteka przez co stała się tak sławna i na stałe zapisała się w pamięci mieszkańców.
W książkach pojawia się informacja o dzierżawie jej od Żółcińskiego.
Znaleźć ją można w księdze z 1922 roku gdzie pojawia się skrót S-owie-chodzi chyba o sukcesorów. Dzierżawcą jest Janicki. Co ciekawe w tej samej księdze podany jest skład apteczny Grochowskiego pod zupełnie innym adresem-Sobieskiego 15. Pojawia się w księdze z 1930 roku gdzie poznajemy imię właściciela-Jan, a przy nazwisku Grochowski znów pojawia się informacja o sukcesorach. Za to tym razem skład apteczny na Sobieskiego 15 należy do T. Janickiego, dzierżawcy apteki z 1922. Robi się nam mała moda na sukces
W tym samym roku pod tym adresem znajduje się sklep galanteryjny H. Erlicha oraz kawiarnia w. Lubowskiego. Mieszkał w niej też malarz Sz. Epsztajn
W 1938 apteka nadal należy do Grochowskiego, tak samo w 1939 roku gdzie znów pojawia się informacja o sukcesorach.
Naprawdę nie wiem co myśleć o tym skakaniu właścicieli-czy jest to zwykły brak konsekwencji w podawaniu informacji do ksiąg lub ewentualnie tworzenie reklamy kolejnych aptek na marce Grochowskiego czy może właściciele rzeczywiście zmieniali się tak szybko?
1927

W kolorze

Bardzo mnie ciekawi ta mała drewniana altana przed kamienicą. Pojawia się na dwóch zdjęciach-co to mogło być?
Kamienica w tle

[Eworu]

W ramach uzupełnienia do poprzedniego wpisu. Budynek apteki był o wiele większy-na zdjęciach widzieliśmy tylko jej kawałek, Stąd tak często pojawiała się w księgach.
3 maja 1A
Jest to dla mnie budynek zagadka. Na mapie z 1958 roku pokrywa się niemal w 100% , i możliwe że istnieje również na mapie z 1926.
Elementy jego fasady raczej są dość nietypowe jak na PRL-owski wytwór.
Mamy tu idący przez całe kondygnację parapet-grzyms, wąskie strychowe okienka oraz obramowania witryn sklepowych.
W księgach brak tego adresu.


3 maja 7
Ten budynek również pojawia się na mapie z 1958 a na tej z 1926 jest zasłonięty.
Normalnie nie zwróciłbym na niego uwagi gdyby nie zaokrąglony balkon w stylu modernizmu i sąsiedztwo budynku którego jestem pewien o przedwojenny modernizm. Przemawia za nim też fakt iż w PRL raczej na głównej arterii miasta postawiono by nieco większy budynek a nie dwupiętrową malutką kamieniczkę.
Adres ten pojawia się w księdze z 1930 roku-mieściła się tam wtedy cukiernia A.Chylińskiego i fryzjer J. Sauczek-wpisy zgadzają się z ilością witryn.
W 1938 pod adresem znajdował się warsztat stolarski Tadeusz Paszta,krawiec Sylwester Matyja.W 1939 zameldował się tam doktor medycyny Samuel Mitelman.

3 maja 7A
Ten budynek już podczas wizyty na 3 maja podejrzewałem o przedwojenne mury, teraz jestem tego niemal pewien. Za faktem tym przemawiają modernistyczne elementy architektury-półokrągłe balkony,wyodrębnione po bokach szarym tynkiem kawałki fasady(jak to nazwać????),malutkie okienka strychowe oraz ozdobne żłobienia wokół drzwi wejściowych, identyczne jak w kamienicy na Sienkiewicza.
Co ciekawe pod tym adresem w 1938 pojawia się fryzjer Jan Sauczek, który w 1930 mieścił się w kamienicy obok. Ciekawe czy to tylko nowa numeracja czy rzeczywiście przeniósł się witrynę dalej.


3 maja 9
Oficyna w podwórku na pewno jest przedwojenna,niestety nie mam na nią żadnego podglądu
Co o tym sądzicie? Przedwojenne czy PRL?
Zdjęcia pochodzą ze streetview bo robiąc tam zdjęcia nie miałem pojęcia że może być sprzed PRL. Standardowo jeśli ktoś ma ich zdjęcia byłbym wdzięczny

[Eworu]

Czas na porównanie map.
Pierwsze co się rzuca w oczy to fakt iż układ ulic nigdy nie został zmieniony-co w przypadku Dąbrowy nie jest aż tak oczywiste.
W 1883 roku znajdowało się tam jedynie kilka domków robotników Huty Bankowej po których nie pozostał żaden ślad.
W miejscu Resursy znajduje się szyb wodny sztolni Ulmanna

O wiele więcej widać na mapce z 1925 roku.
Istnieje apteka Grochowskiego, na miejscu poczty znajdują się parterowe kramiki wyburzone w latach 30-tych,istnieje kamienica na Paryskiej oraz kino "Ars",Ognisko,Resursa. Do tego w miejscu bloku przy Kościuszki znajduje się kilka małych kamieniczek(w zasadzie nic ciekawego, zwykłe piętrowe), trochę wąskich oficyn(pozostała jedna) oraz kilka kamieniczek wzdłuż 3 maja-brak zdjęć.

Aż zdziwiony jestem ile zmian zaszło do 1926 -w odstępie jednego roku powstało kilka nowych budynków

Na mapie z 958 roku zaznaczyłem te budynki których już nie ma

A na obecnej te których nie ma różową linią i te które dotrwały zieloną

[Eworu]

Resursa
Dziś przez dominację PKZ Resursa powoli popada w zapomnienie,ale kiedyś była jednym z głównych ośrodków kultury w Dąbrowie.
Nazwa resursa pochodzi z francuskiego-ressources – środki. Nazwa ta po polsku to nic innego jak po prostu klub towarzyski.
Zanim budynek resursy powstał w obecnym miejscu wcześniej mieścił się tam budynek szybu wodnego.Szyb kończył sztolnię „Ullmann” w której zamontowane były pompy kopalni Reden.
W 1824 zamontowano w nim 8 maszynę parową o mocy 8KM do wypompowania wody, którą następnie kierowano do otwartego kanału na skos od 3 maja, a następnie ulicą Ogrodową.


Budynek Resursy wzniesiono w w 1895 roku. Dlaczego resursa a nie jakaś polska nazwa? Zwyczajnie budowniczowie gmachu poszli za modą i użyli popularnego wówczas języka francuskiego.
Od razu stał się głównym ośrodkiem miasta. Zmieniono nawet nazwę obecnej ulicy 3 maja z św. Jana na Klubową.
Przemysłowcy,kupcy i inni bogaci i wpływowi ludzie Dąbrowy i okolic stworzyli tu Klub Towarzyski który z czasem przerodził się w dom kultury.
Najważniejsza w całym budynku była sala balowa ze sceną.
Odbywało się tu mnóstwo wydarzeń kulturalnych:bale,rauty, akcje oświatowe, konferencje naukowo-techniczne i bale karnawałowe. Wśród bali warto wyróżnić te podczas których zbierano pieniądze na budowę bazyliki.
W Resursie działał chór,orkiestra,teatr amatorski założony przez Stanisława Kontkiewicza. Przyjeżdżali tu aktorzy z sosnowieckiego teatru.
Była siedzibą licznych stowarzyszeń- biuro Rady Zjazdu Przemysłowców Górniczych(założony w 1903 roku),Towarzystwo Muzyczne,redakcja Przeglądu Górniczo-Hutniczego.
W budynku dochodziło do spotkań kulturalnych, m.in. z Marią Konopnicką, Elizą Orzeszkową Stanisław Przybyszewski czy Helena Modrzejewska. Budynek był oświetlany za pomocą linii energetycznej doprowadzonej z Huty Bankowej.
Od razu po wybudowaniu gmachu w 1895 roku w środku powstało, wtedy jeszcze nieformalne Towarzystwo Muzyczne.
W 1900 roku w budynku odbył się pierwszy w Zagłębiu pokaz kinematografu urządzony przez wychowanków Sztygarki
W w tym samym roku zalegalizowano działalność wspomnianego Towarzystwo Muzyczne pod batutą Franciszka Koźmina.
Ich koncert inauguracyjny odbył się w 23 marca 1901 roku. Do przerwy w działalności tj. 1905 roku zorganizowali 12 koncertów.
Na przerwę w działaniu miały wpływ ruchy ewolucyjne związane z wydarzeniami w Rosji i I wojna światowa
Towarzystwo odrodziło się 12 lat później w 1917 roku pod prezesurą Juliana Hofmana.
Następne wydarzenia pokazują jak wielkie znaczenie w Dąbrowie miała Resursa.
8 listopada 1918 robotnicy próbowali zdobyć gmach resursy, gdzie planowano urządzić siedzibę rady i jej pierwsze posiedzenie. Szturm odbity przez wojsko austriackie nie odniósł sukcesu. Dodatkowo w walce zginął Eugeniusz Furman członek PPS-Lewicy z kopalni „Paryż”.
Dnia 7 maja 1919 miała w Dąbrowie wielotysięczna demonstracja górników. Wysłany przeciwko nim oddział rezerwistów został otoczony przez tłum i pochód pomaszerował 3 maja pod znany nam już gmach.
Rozproszył ich oddział kawalerii płazując szablami. Wielu z nich aresztowano.
Podczas strajku powszechnego 8 maja 1919 strajkujący przeszli z wiecu pod szkołą Górniczą pod gmach Resursy by odbyć pierwsze posiedzenie rady. Gmach był otoczony przez beselerczyków- żołnierzy podporządkowanym Rządowi Tymczasowemu. Nie chcąc tworzyć konfliktu pochód poszedł w kierunku kopalni "Paryż"
W 1928 na krótki okres znajdowało się w nim prywatne Gimnazjum Żeńskie, późniejsza szkoła im. Zawidzkiej. Wynajmowało w środku kilka pomieszczeń gdyż liczba uczennic w tamtym okresie dochodziła do 500 i nie zmieściły się w normalnej siedzibie.
W czasie II wojny światowej Niemcy przerobili budynek na Haus der Deutschen(Dom Niemiecki)
Wtedy też zniszczyli większość ozdób architektonicznych i otynkowali zasłaniając ceglaną elewację. Przebudowano również główne wejście oraz rozkład pomieszczeń wewnątrz.
Po 1945 roku był to jedyny reprezentatywny budynek gotowy do otwarcia urzędów państwowych od zaraz.
Dlatego władze wykorzystały obiekt w roli siedziby PRL-owskich organizacji i partii-Polskiej Partii Robotniczej, Związku Walki Młodych, Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Naczelnej Organizacji Technicznej.
W ostatnich latach w środku mieściło się wiele różnych najemców-bank BPH, pub Graffiti,kawiarnię "Resursa".
W 2008 roku przy ogólnym sprzeciwie mieszkańców Urząd Miasta sprzedał budynek za 3,2 mln lokalnej firmie Cash Flow. Mimo obaw właściciel nie poczynił w środku większych zmian.
Warto wspomnieć że jednym z najemców budynku jest klub taneczny "Marengo" który niejako podtrzymuje tradycje Resursy.

Niegdyś resursa była jednym z najpiękniejszych budynków w Dąbrowie.
Cała bryła budynku była otoczona licznymi grzymsami, każde okno posiadało ozdobne nadproże.
Ale największą uwagę zwraca reprezentatywne wejście. Do środka wchodziło się przez ganek na którym na pierwszym piętrze znajdował się balkonik a jeszcze wyżej ozdobny szczyt w kształcie zamkowej wieży.
Na każdym z pilastrów znajdowała się ozdobna rozeta które zachowały się do późnych lat PRL-u.
Po przebudowach władz niemieckich i PRL-owskich gmach nie prezentuje się już tak okazale, choć nadal jego bryła jest bardzo wyjątkowa.
Zlikwidowano ganek wejściowy i tym samym znajdujący się nad nim balkon, ozdobny szczyt oraz zakryto cegły tynkiem. Nadal jednak widać pilastry, ozdobne grzymsy
Poza istniejącymi do dziś wejściami z od frontu i tył istniało także boczne od ulicy Bandrowskiego.



1916



Po 1928


1930-zaproszenie na bal w Resursie

1941

1989

źródła:dawnadabrowa.pl;fotopolska.eu

[Karolina Kot]

Zbliżenie tabliczki z budynku Resursy, poświęconej pamięci Eugeniusza Furmana.