Pole bitwy pod Tovačovem 15 lipca 1866

[Markov]

Po nieudanej próbie zatrzymania wojsk pruskich na sudeckich przełęczach w drugiej połowie czerwca i po przegranej wielkiej bitwie pod Sadową 3 lipca 1866 roku austriackie zmęczone i zdziesiątkowane wojska Armii Północnej rozpoczęły odwrót w głąb kraju naciskane przez postępujące naprzód korpusy pruskie.
Część wojsk austriackich schroniła się w zbawczym cieniu fortów ołomunieckiej twierdzy. Jednak wobec zagrożenia samej stolicy oraz groźby okrążenia twierdzy, po krótkim odpoczynku rozpoczęły marsz na południe, w kierunku Wiednia. jedną z ostatnich wielkich jednostek austriackich która opuściła Ołomuniec był VIII. Korpus Armijny. Jego cztery brygady wymaszerowały wczesnym rankiem 15 lipca kierując się prosto na południe. Niestety, od samego początku zaczęły piętrzyć się przeciwności. O ile maszerująca na czele brygada gen. Rothkircha składająca się z batalionów 25. i 71. Pułków Piechoty oraz artylerii liczące razem 6 tys żołnierzy bez przeszkód podeszła pod sam Tovačov, a dwie kompanie znalazły się już nawet w samym mieście. W tym samym czasie z tyłu narastał chaos. Maszerujące za Rothkirchem dwie następne brygady musiały zwolnić marsz z powodu taborów Korpusu, które miały jechać z Ołomuńca inną trasą ale zabłądziły i niespodziewanie w Dubie nad Morawą zmieszały się z maszerującymi oddziałami bojowymi.
Poza tym mająca osłaniać prawe skrzydło Korpusu brygada generała Wöbera składająca się z 21, 32 Pułków Piechoty oraz 24. Batalionu Strzelców Polowych została daleko z tyłu. Tym samym brygada Rothkircha znalazła się w trudnej sytuacji, nie mogąc liczyć na pomoc.
Wykorzystali to Prusacy postępujący za wojskami austriackimi. Rankiem 15 lipca pruska brygada generała Malotki składająca się z 4 i 44 Pułków Piechoty znalazła się na zachód od Tovacova. Generał Malotki widząc rozwój sytuacji nie zwlekając uderzył z marszu.
Generał Rothkirch, przekonany początkowo że ruch na jego prawym skrzydle jest spowodowany przez mającą być właśnie w tym miejscu brygadę osłonową Wöbera zrazu nie zareagował w ogóle, a kiedy okazało się że są tam siły pruskie, zareagował nieadekwatnie do zagrożenia. Zamiast uderzyć od razu wszystkimi siłami, do walki rzucił początkowo tylko bataliony maszerującego na czele Brygady 71. Pułku Piechoty. te zostały szybko zatrzymane i zmuszone do odwrotu. Podobny los spotkał bataliony 25 Pułku, które miały przyjść z pomocą. Przewaga pruska była zbyt wielka, pozostałe brygady VIII. Korpusu zbyt daleko, a ponadto od zachodu zbliżały się główne siły pruskiego I. Korpusu generała Borstela.
W rezultacie Brygada Rothkircha rozpoczęła odwrót w kierunku Przerowa, podobnie jak pozostałe dwie brygady tkwiące nadal pod Dubem. Odcięta od głównych sił brygada Wöbera wobec groźby okrążenia zmuszona została do powrotu do Ołomuńca.
W wyniku walk po stronie austriackiej było 265 zabitych, 181 zaginionych, 399 rannych i 739 wziętych do niewoli. Łączne straty pruskie to tylko 306 żołnierzy.

W miejscu najcięższych walk, między drogą Dub - Tovacov a lasem Bazantnice są dwie duże mogiły poległych z pomnikami.
Pomnik i cmentarz przy drodze Dub nad Morawą- Tovačov, z marmurową tablica z nazwiskami poległych żołnierzy i oficerów austriackich. Obok pięknie wykonane tablice informacyjne, sa nawet zdjęcia poległych oficerów. Można spojrzeć w twarz bohaterom...

IMG_6121.JPG (112.62 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6137.JPG (145.38 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6138.JPG (123.26 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6139.JPG (107.07 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6140.JPG (96.75 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6141.JPG (76.5 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6118.JPG (69.75 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6119.JPG (110.66 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6120.JPG (161.77 KiB) Przejrzano 12057 razy

IMG_6126.JPG (123.46 KiB) Przejrzano 12057 razy

[Markov]

Po drugiej stronie drogi, kilkaset metrów w głąb pól następna mogiła.Hałasy z pobliskiej drogi już tu nie dochodzą, słychać tylko szum wiatru i śpiew ptaków, zgiełk bitwy też dawno już ucichł. Spoczywa tu 108 pruskich i austriackich żołnierzy.

[Markov]

14 lipca 1866 roku dowódca pruskiej 2.Armii, kronprinz Fryderyk Wilhelm wysłał dywizję kawalerii generała Hartmanna w stronę Przerowa w celu przecięcia austriackich linii komunikacyjnych. Akcja miała być wsparta przez 3. Brygadę Piechoty generała Gustawa Augusta Malotki, ta z kolei miała za zadanie obsadzić mosty na Morawie między Troubkami a Tovacovem.
Ta właśnie brygada przed godziną 9 rano 15 lipca znajdowała się w rejonie wsi Hrubčice a jej zołnierze wyraźnie widzieli drogę z Ołomuńca do Tovačova i maszerującą nią piechotę oraz artylerię austriackiej brygady generała Lothara von Rothkircha. Dowódca pruskiej brygady podjął błyskawiczną decyzję o ataku z marszu. W tym czasie Austriacy również zauważyli przeciwnika, jednak ich reakcja była niewspółmierna do zagrożenia, Rothkirch wysłał zaledwie część I batalionu 71. Pułku Piechoty w celu obsadzenia lasu Bażantnice. Batalion strzelecki pruskiego 44. Pułku Piechoty pułkownika La Chevalliera przekroczył rzeczkę Blatę i uderzył na Austriaków zajmujących las. wkrótce pruscy strzelcy zostali wsparci I i II batalionami swego Pułku i w twardym i nieustępliwym boju, również na bagnety, wyrzucili Austriaków w stronę drogi.
Wkrótce nastąpił atak batalionu II i III z austriackiego 71. Pułku, jednak został krwawo odparty silnym ogniem pruskich szybkostrzelnych karabinów.
Prusacy poszli za ciosem i wykonali błyskawiczny kontratak w stronę drogi Ołomuniec - Tovačov w celu zepchnięcia z niej Austriaków, którzy około godziny 10.30 zaczęli ustępować.

Podczas tego kontrataku poległ pruski podpułkownik Eduard von Behr, dowódca batalionu fizylierskiego w 44. Pułku Piechoty. Według relacji był bardzo dzielnym człowiekiem, mimo wielokrotnych napomnień ze strony dowódcy pułku La Chevalliera by zsiadł z konia i znalazł ukrycie, ten konno zawsze był między swoimi żołnierzami. Zginął w wyniku postrzału w oko. na miejscu jego śmierci powstał niewielki kopiec ziemny a na nim, jeszcze w 1866 roku ufundowany przez oficerów pruskiego 44. Pułku piaskowcowy pomnik. Podano na nim mylnie stopień oficera, jako majora.
Zwłoki poległego oficera tymczasowo pochowano w Przerowie, skąd po ekshumacji staraniem wdowy po nim spoczęły w Lesznie.

[Markov]

W samym Tovačovie również rozgorzała walka. Wspomniane wyżej dwie kompanie austriackie, czyli 1. i 2. kompanie 71. Pułku Piechoty pod dowództwem kapitana Döpfnera, które zdążyły jeszcze przed pruskim uderzeniem wkroczyć do miasta znalazły się w bardzo trudnym położeniu. W rejonie młyna i kanału młyńskiego musiały stawić czoła nacierającemu pruskiemu 4. Pułkowi Grenadierów starającemu się oskrzydlić walczącą ciężko na północ od miasta brygadę generała Rothkircha. Dzięki ofiarności żołnierzy tych dwóch kompanii Brygada mogła wycofać się w stronę Przerowa.
Pamiątką po tej nierównej walce pozostały żołnierskie mogiły, w tym ta między kanałem młyńskim a brzegiem Skašovskego jeziora. Na bezimiennej mogile austriackiego piechura pierwotnie stał drewniany krzyż zastąpiony w 1901 roku piaskowcową piramidą.

Odnalezienie grobu nie jest najłatwiejsze, pomimo tabliczki informacyjnej przy głównej drodze. Należy iść dróżką pomiędzy domki letniskowe, a następnie ignorując inne tabliczki o zakazie wstępu osób postronnych, wejść na teren kempingu nad brzegiem jeziora.

[Markov]

Razem z dwoma kompaniami austriackiego 71. Pułku w Tovačovie znalazł się też oddział przemieszanych taborów VIII. Korpusu. Kapitan Döpfner niewielką liczbą żołnierzy obsadził zachodni skraj miasta, zaś sam z większością swych dwóch kompanii zajął pozycje w okolicy mostu na kanale młyńskim. Tabory zaś wysłał droga w kierunku Przerowa.
W godzinach 9.30-10.00 od zachodu do miasta podeszły 10. i 12. Kompanie pruskiego 4. Pułku Grenadierów dowodzone przez podpułkownika Pannewitza. W twardym boju pruscy grenadierzy wyrzucili Austriaków z pozycji na skraju miasta, wtedy też i sam Döpfner zei swymi głównymi siłami opuścił swoje pierwotne pozycje i zajął nowe, w rejonie młyna. Tutaj udało mu się zatrzymać Prusaków, jednak kiedy nadeszło następnych pięć kompanii pruskiego 4. Pułku, około godziny 12. musiał opuścić i tą pozycję i z resztkami swych dwóch kompanii wycofał się w stronę Troubek i tam na krótko zajął pozycje przy moście. Jednak naciskany przez grenadierów oraz szwadron ułanów z poznańskiego 10. Pułku około godziny 14. znowu opuścił swe pozycje.
Na miejscu tych dramatycznych zmagań pozostał niemy świadek - pamiątkowy krzyż postawiony przy ścianie młyna w miejscu gdzie otoczony austriacki oficer za odmowę oddania szabli został przebity lancą przez pruskiego ułana.
Porucznik Robert Abele zmarł w wyniku odniesionych ran 27 sierpnia a jego ciało zabrano do rodzinnej miejscowości Hurka na Szumawie.

[Markov]

Przy drodze Ołomuniec-Tovacov, na wysokości wsi Věrovany stanowiska zajęła austriacka artyleria maszerująca za dwoma pułkami brygady Rothkircha. Cztery baterie dzielnie wspierały walczących pod niedalekim Tovacovem piechurów przysparzając wojskom pruskim sporo problemów.
Artylerzyści byli niestety prawie pozbawieni osłony, co wykorzystali niebawem Prusacy, dwa szwadrony kirasjerów po sforsowaniu rzeki Blaty śmiałą szarżą wpadli na strzelające działa. Zaskoczeni artylerzyści zdołali oddać tylko jedną salwę z kartaczy zanim padli pod ciosami kirasjerskich pałaszy.
Cało zdołała ujść tylko część artylerzystów z zaledwie połową dział, reszta poległa lub poddała się.

Krzyż przydrożny przy drodze Ołomuniec - Tovacov, i dróżka w głąb pól. Być może właśnie wzdłuż niej zajęły stanowiska baterie i rozegrał się dramat artylerzystów.

[Markov]

Na cmentarzu cholerycznym założonym w 1831 roku nad brzegiem rzeki Blaty między Tovacovem a wsiami Annin i Ivań grzebano ofiary epidemii z okolicznych miejscowości z lat 1831, 1849, 1851, 1855 i 1866. W tym ostatnim roku chowano tu też zmarłych na cholerę żołnierzy armii pruskiej. Niegdyś na grobach żołnierskich znajdował się piaskowcowy pomnik, a same mogiły były widoczne jeszcze w latach 30-tych.
Znajdujący się na cmentarzu kamienny krzyż pochodzi z 1883 roku.

[Karolina Kot]

Ależ tam pięknie... Zatęskniło mi się za szukaniem zapomnianych cmentarzy cholerycznych wśród rozgrzanych letnim słońcem kęp drzew, łąk i pól.
Ale czy tam czasem nie brakuje figury w tej kapliczce?

[Markov]

Ano brakuje. Niegdyś w kapliczce była figura Maryi.

Piękne miejsce, zaiste. Troszkę pomyszkowaliśmy w zaroślach ryzykując bliższe spotkanie z pewnymi mało sympatycznymi pajęczakami w poszukiwaniu wspomnianych śladów żołnierskich pochówków. Niestety, nawet jeśli jakiś ślad przetrwał to pora roku zupełnie nie nadawała się do takich poszukiwań.

[Markov]

Na urokliwym wiejskim cmentarzyku w Hrubčicach znajduje się pomnik poświęcony poległym w bitwie pod Tovačovem. Być może ustawiony na mogile żołnierzy, świadczyć może o tym jego lokalizacja.
W tym rejonie znajdowały się rankiem 15 lipca 1866 roku pozycje wyjściowe pruskiej brygady generała Augusta Malotki.
Dość osobliwe nazwisko jest pochodzenia kaszubskiego, a sam generał Gustav August Wilhelm Malotki von Trzebiatowski urodził się w Klein Bölkau, dzisiejszym Bielkówku koło Gdańska.