Dąbrowa Górnicza - Strzemieszyce Wielkie, relikty młyna Szałas

[Karolina Kot]

Zauważyłam toto na starej mapie i postanowiłam sprawdzić, czy coś się czasem z tego obiektu nie zachowało. Na zdjęciach lotniczych okolica wyglądała na dziką i zarośniętą, więc była spora szansa.
Nie pomyliłam się!
Wśród gęstwiny zarośli i drzew, nieomal otoczone zarastającym kanałem dawnej Młynówki, drzemią relikty starego młyna Szałas.

Do dziś zachowały się mocno zniszczone kamienne partie budynków oraz marne resztki po nadbudówce jednego z nich: zbutwiałe, drewniane bale i rozpadające się fragmenty zbudowanych z nich ścian.
Założenie miało się składać z trzech obiektów, z których każdy posiadał własne koło młyńskie i spełniał inne zadanie. Młynówka została tak ukształtowana, iż otaczała młyn, tworząc coś nieomal na kształt wyspy.
Główny budynek posiadał kamienne przyziemie i zbudowane z drewnianych bali piętro (zapewne mieszkalne). Od kanału Młynówki oddzielał go mur oporowy, charakterystycznie nachylony i czytelny do dziś.
A wśród muru oporowego zachowało się coś, co ostatecznie przekonało mnie o dawnej funkcji obiektu. Ponad stosami śmieci dostrzegłam przechodzący przez otwór w kamiennej ścianie fragment drewnianego bala, będącego niegdyś elementem nośnym koła młyńskiego!
Trzeci z budynków także zlokalizowano nad wodą. Zachowały się mu nawet drzwi. Dach już nie.
Całości kompleksu dopełnia niewielka piwniczka - składzik (?) oraz niemiłosiernie zasypana śmieciami studnia o kamiennej cembrowinie. W jej wnętrzu dostrzegłam połamany kamień młyński.

Obiekt został ulokowany nad rzeczką Bobrek (Płuczką), w południowym przysiółku Strzemieszyc Wielkich, znanych jako Szałasowizna (nazwa osady pochodzi prawdopodobnie właśnie od młyna, który pierwotnie mógł nazywać się po prostu "Zalas").
Lokalizacja na Wikimapii

Poniżej pocztówka wydana przez R. Brandysa, przedstawiająca młyn Szałas w Dąbrowie Górniczej - Strzemieszycach Wielkich w 1914 roku.
Zdjęcia ukazują stan obiektu jesienią 2012 roku.

[Karolina Kot]

Pozwolę sobie umieścić w tym miejscu nieco przerobioną wersję legendy o młynie Szałas, którą skleciłam dla portalu Mapa Kultury:

Dawno, dawno temu w młynie "Szałas" mieszkał bardzo surowy, ale pracowity i rzetelny młynarz. Był wdowcem samotnie wychowującym śliczną, sześcioletnią córeczkę.
Okrutny z natury ojciec przelewał na dziewczynkę wszystkie swoje frustracje - mała była obwiniana, bita i karana za wszelakie niepowodzenia i najdrobniejsze nawet przewinienia. Człowiek ten podobno nienawidził własnego dziecka dlatego, bo dopatrywał się w nim przyczyny śmierci swej ukochanej żony, która zmarła w czasie porodu.

Pewnego dnia stało się nieszczęście - podczas zamiatania młyna młynareczka przypadkiem uruchomiła urządzenia i rozsypała świeżo zmieloną mąkę z całodniowego przemiału.
Oszalały z wściekłości ojciec postanowił po raz kolejny nauczyć swą córeczkę porządku i posłuszeństwa.
Tym razem przesadził jednak z surowością kary: w ślepym gniewie przywiązał dziecko do młyńskiego koła. Zanim zdążył oprzytomnieć i pójść po rozum do głowy, dziewczynka utopiła się w nurtach młynówki...

Ogromny żal i tęsknota rozerwały serce ojca. Dopiero po śmierci dziecka zrozumiał, jak naprawdę było mu bliskie i jak bardzo je kochał. Padł na kolana i długo błagał Boga, żeby dał mu jeszcze jedną szansę i przywrócił małej życie.
Cud się jednak nie wydarzył. Za późno było na żale i naprawienie wyrządzonych krzywd.
Szaleństwo przyćmiło umysł mężczyzny. Przez całą noc z pochodnią w ręku krążył wśród zabudowań młyna. W końcu podpalił budynek. Potem, potykając się jak ślepiec, ruszył w pobliskie mokradła. Błądząc wśród trzcin w łunie pożaru coraz bardziej zapadał się w bagnisko, aż wreszcie utonął.

Od tamtej pory opuszczony, zniszczony pożarem młyn popadł w całkowitą ruinę. Dziś pozostały po jego zabudowaniach jedynie nikłe, trudne do odszukania relikty. Nikt nigdy nie odważył się odbudować obiektu - ludzie prawili, że jakieś złe siły nadal tliły się w tym miejscu.
Podobno w mgliste wieczory, jeśli się tylko potrafi słuchać i odpowiednio nadstawi ucha, można wciąż usłyszeć płacz małej młynareczki, niosący się wśród łąk i zarośli "Szałasowizny".
Nieco rzadziej można spotkać także ducha samego młynarza. Zjawia się on zazwyczaj w księżycowe noce. Wygląda jak przygarbiony, siwowłosy mężczyzna o posępnym spojrzeniu.
Nigdy nic nie mówi, tylko stanowczym gestem nakazuje oddalenie się z terenu swej dawnej posiadłości.

Wpis znajdziecie pod tym adresem.

Legenda - jak legenda. Głównie fikcja literacka: spaliłam w niej młyn i nieco "oddemonizowałam" głównego bohatera. Ziarnko prawdy w tym wszystkim być jednak musi - na terenie ruin młyna można czasami napotkać tajemniczego mężczyznę, wyganiającego nieproszonych gości.