Ogrodzieniec - ruiny prochowni

[Karolina Kot]

"Prochownia", czyli Fabryka Prochu Strzeleckiego w Ogrodzieńcu, powstała w XVIII wieku.
Prochu używano wtedy głównie w celach pokojowych - do wysadzania skał.
Rozwój górnictwa węglowego w Zagłębiu spowodował jednak gwałtowny wzrost zapotrzebowania na proch do wysadzania ścian węglowych.
Dlatego w 1870 roku, na mocy carskiego rozkazu, przekształcono starą prochownię w bardzo nowoczesną, jak na tamte czasy, fabrykę prochu strzelniczego, którą nazwano "Zawiercie".
Zakład należał do "Rosyjskiego Towarzystwa Wyrobu i Sprzedaży Prochu", mającego siedzibę w Petersburgu. Zatrudniał około 70 pracowników.
Z uwagi na zagrożenie związane z przypadkowym wybuchem Prochownia była bardzo specyficznie zbudowana.
Podzielono ją na 12 wydziałów, każdy oddzielony był od siebie wysokimi wałami ziemnymi, zachowanymi do dziś. Cały teren prochowni otoczony był kilkunastoma kamiennymi słupami.
Dla zwiększenia bezpieczeństwa w pobliżu znajdowały się ponadto sadzawki oraz stawy rybne, do których rurociągiem z pobliskiej Krępy doprowadzano wodę. Teren zakładu był objęty bardzo surowymi przepisami BHP, zabronione było używania ognia, nawet konie podkuwano drewnianymi podkowami.
Produkowany w fabryce proch przewożono zaprzęgami konnymi do kopalni węgla kamiennego na terenie Dąbrowy Górniczej i Sosnowca.

Dyrektorem zakładu był von Rennenkampf, Niemiec mieszkający we Wrocławiu i przyjeżdżający z rodzina na wakacje do Ogrodzieńca.
W historie prochowni wpisało się jeszcze jedno ważne nazwisko - w 1894 roku dyrektor sprowadził do zakładu Tőnnesa Kattenbacha, powierzając mu funkcję głównego mechanika i specjalisty maszyn prochowych. Kattenbach był prawdziwym pasjonatem i kochał swoją pracę. Urodzony w Estonii, posiadający obywatelstwo polskie - zmienił jednak nazwisko z pierwotnego Kataweski na brzmiące bardziej niemiecko, po to, by móc rozpocząć naukę w upragnionej niemieckiej szkole technicznej. Postać ta była bardzo oddana prochowni.

Istnieją dwie hipotezy zniszczenia prochowni. Jedna, która mówi o tym, że fabrykę wysadziły w powietrze uciekające z ziem polskich wojska carskie. Druga, że zakład funkcjonował do 1914 roku, a wysadzony został przypadkowo przez wojska austriackie.
Pozostałościami zakładu opiekował się i zarządzał wspomniany już główny mechanik Kattenbach. Uszkodzony zakład wznowił produkcję w okrojonej formie. Oddany prochowni Kattenbach utrzymywał funkcjonowanie zakładu aż do swojej śmierci w 1923 roku.
Zakład pozbawiony opiekuna coraz bardziej niszczał i popadał w ruinę.
Po 1935 roku całkowitej dewastacji i rozebraniu uległ główny rurociąg doprowadzający wodę, a stawy otaczające fabrykę wyschły. Wielokrotnie grabiony zakład rozebrano.
W latach sześćdziesiątych XX wieku na terenie ruin posadzono las sosnowy.
Do dnia dzisiejszego zachowały się resztki murów, wysokie ziemne wały, ceglane słupy, które oddzielały działy prochowni, głębokie fosy oraz zarysy stawów przeciwpożarowych,

Zwiedzanie Starej Prochowni ułatwia tablica informacyjna oraz odgałęzienie czarnego szlaku turystycznego Łazy-Ogrodzieniec, czyli Szlak Militarny "Prochownia" – oznakowany czarnymi kropkami.

Zdjęcia pochodzą z sierpnia 2010 roku.

[Karolina Kot]

Prochownia w zimowej aurze, pozbawionej wszędobylskiej zieloności, prezentuje się znacznie okazalej - widać o wiele więcej szczegółów.

Tym razem mieliśmy zresztą dużo lepszego przewodnika, którego nieopatrznie przygarnęliśmy na pokład Archimedesa po drodze.
Autostopowiczem okazał się być nasz generał Kusmanek. Był do wyprawy doskonale przygotowany: dźwigał ze sobą całe szpargały map.

Zwiedzanie przebiegało w bardzo miłej atmosferze.

- Dlaczego tam na dole są kamienie, a u góry cegła?
- Może dlatego, że dolna część tych ruin to relikty dawnej prochowni, sprzed przebudowy?

Przebijając się przez zlodowaciałą pokrywę śniegową brnęliśmy dalej.
W pewnym momencie Kusmanek zniknął nam z oczu.

- Kusmanek, ŻYJESZ?!!!
- Tak! Bo jeszcze lecę!

Przytłumiony głos dobiegał gdzieś jakby z dołu.
Po chwili dostrzegliśmy wyłaniającą się z zapadliska jasną łepetynę Kusmanka, przyodzianą w czapkę.
Okazało się, że ten cholernik jeden znalazł opisywane w przewodnikach "podziemia i piwnice Prochowni".

Do wykonania zdjęć podziemi wytypowany został Fala.

- A jeśli to się nad nim zawali?
- Kurde, aparatu szkoda trochę...
- Bez obaw, jestem pewien, że w ostatniej chwili wystawi rękę ze sprzętem spod zwałowiska w heroicznym geście.
- O! Chyba wychodzi na zewnątrz. Fala, podam Ci rękę!
- Nie! Najpierw odbierz ode mnie aparat!
- .... a nie mówiłem!

W ramach nagrody za odwagę organizatorzy ufundowali pyszny i gorący żurek.
Zdjęcia pochodzą z lutego 2013 roku.
Lokalizacja obiektu

[Karolina Kot]

W czerwcu 2014 roku udało mi się natrafić na jedną ze studni. Prawdopodobnie jest ich na terenie prochowni więcej.

[kusmanek]

Z racji tego, że ostatnio miałem trochę czasu do spożytkowania w okolicy Zawiercia, zdecydowałem się na dokładniejsze zbadanie terenu Prochowni.
Nowością dla mnie były odnalezione słupki graniczne terenu prochowni. Odszukałem ich w sumie 6, ale było ich minimum 8 (albo 9, niektóre mają zniszczone sygnatury).
Na początek słupek nr 4 (tak przypuszczam, beton niestety skruszał i napisów brak).

DSC09538.JPG (191.01 KiB) Przejrzano 12628 razy

DSC09540.JPG (197.48 KiB) Przejrzano 12628 razy

Niedaleko poprzednika znajduje się nr 5. Posiada tylko numer i dwie skrzyżowane linie, oznaczające granice prochowni.

DSC09533.JPG (164.79 KiB) Przejrzano 12628 razy

DSC09535.JPG (186.94 KiB) Przejrzano 12628 razy

DSC09536.JPG (160.46 KiB) Przejrzano 12628 razy

Numer 6, świetnie zachowany. Na szczycie, oprócz numeru i symbolu granic widoczna data: 1907. Na bocznej ścianie także posiada inskrypcję, ale nie udało mi się jej odczytać.

DSC09522.JPG (176.64 KiB) Przejrzano 12628 razy

DSC09525.JPG (212.78 KiB) Przejrzano 12628 razy

DSC09463.JPG (159 KiB) Przejrzano 12628 razy

[kusmanek]

Ciąg dalszy.
Numer 7, na środku drogi. Niestety lokalizacja na leśnej drodze spowodowała utratę sygnatur.

DSC09520.JPG (183.54 KiB) Przejrzano 12625 razy

DSC09521.JPG (163.23 KiB) Przejrzano 12625 razy

Numer 8. Był trochę przysypany i ledwo go znalazłem, ale zachowany bardzo dobrze. Ciekaw jestem, czy posiada jakieś boczne napisy.

DSC09516.JPG (129.53 KiB) Przejrzano 12625 razy

DSC09517.JPG (139.12 KiB) Przejrzano 12625 razy

DSC09518.JPG (181.43 KiB) Przejrzano 12625 razy

Ostatnia znajdka - Prawdopodobnie nr 9, ale przy nim sygnatur również brak.

DSC09513.JPG (204.83 KiB) Przejrzano 12625 razy

DSC09514.JPG (214.89 KiB) Przejrzano 12625 razy

Na pewno istniało więcej takich słupków, niestety te w pobliżu drogi Ogrodzieniec - Dąbrowa Górnicza mogły nie przetrwać do dzisiaj. Nie sprawdzałem też, czy jakiś nie zachował się w pobliżu zabudowań.

[kusmanek]

Poniżej mapka z naniesioną lokalizacją słupków granicznych.
http://mapy.orsip.pl/imap/?locale=pl&gu ... onID=60407

slupki.jpg (47.85 KiB) Przejrzano 12609 razy

Dodam jeszcze archiwalną mapę KDWR z około 1914 roku. Doskonale widać na niej zasięg prochowni, co potwierdzają słupki graniczne. Zaznaczono również wspomniany wcześniej rurociąg, doprowadzający wodę z Krępy.

prochownia.jpg (168.64 KiB) Przejrzano 12609 razy

I jeszcze ciekawa strona dotycząca fabryki prochu: http://fabryka-prochu.pl/
Polecam zwłaszcza "Wirtualny spacer".

[kusmanek]

W czerwcu 2014 roku udało mi się natrafić na jedną ze studni. Prawdopodobnie jest ich na terenie prochowni więcej.

To prawda, mnie udało się odnaleźć kolejną:

DSC09488.JPG (171.65 KiB) Przejrzano 12574 razy

Znajduje się w miejscu oznaczonym numerem 1. 2 to studnia zaprezentowana wcześniej przez Szkieletka.
http://mapy.orsip.pl/imap/?locale=pl&gu ... onID=60483

studnie.jpg (55.15 KiB) Przejrzano 12574 razy

DSC09527.JPG (170.07 KiB) Przejrzano 12574 razy

Pozwoliłem sobie zajrzeć do jej wnętrza, żeby z bliska przyjrzeć się ceramicznym rurom.

DSC09529.JPG (141.66 KiB) Przejrzano 12574 razy

DSC09532.JPG (109.82 KiB) Przejrzano 12574 razy

DSC09530.JPG (106.9 KiB) Przejrzano 12574 razy