Grybów - kościół pw. św. Katarzyny

[Jan Poszeptynski]

Miasto zostało założone w 1340 dla kolonistów ze Śląska i Niemiec. Zasadźcą był Hanco Dives, syn Jana Bogacza. Grybów ponowne otrzymał prawa miejskie w 1488. Był siedzibą starostwa niegrodowego, ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym (głównie sukiennictwo). Istniała tu m.in. szkoła Wita Stwosza i może tutaj powstała słynna figura tzw. Madonny z Krużlowej. W czasie potopu szwedzkiego doszło do bitwy pod Czerwoną Górą (obecnie Orlik Grybowski nad rzeką Białą). Miasto było wielokrotnie niszczone nie tylko przez Szwedów, ale też w 1657 przez Węgrów.
Od XVII wieku odnotowuje się upadek gospodarczy miasta. W czasie konfederacji barskiej, latem 1768 powstańcy spychani przez wojska rosyjskie znaleźli się kilkadziesiąt kilometrów od Grybowa. W latach 1772–1918 Grybów znajdował się w zaborze austriackim. W 1863 w Grybowie powstało nielegalne biuro przyjmujące i ekwipujące ochotników udających się do powstania styczniowego, głównie uczniów gimnazjalnych. W okresie powstania styczniowego i później w latach 1866–1867 bywał w Grybowie Artur Grottger, (przyjeżdżający do swojej narzeczonej, Wandy Monné), a około 1900 przybyli do Grybowa Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer.
Neogotycki kościół pw. św. Katarzyny wybudowany w latach 1909–1914

[Jan Poszeptynski]

Neogotycki kościół parafialny jest trzynawowy, halowy z transeptem i prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Po bokach znajdują się przybudówki, mieszczące od południa zakrystię i przedsionek, od północy kaplicę, od frontu kwadratową wysoką wieżę wtopioną w korpus. Nawy rozdzielone są masywnymi kolumnami o uproszczonych kapitelach, na których umieszczone są późno rokokowe drewniane rzeźby dwunastu apostołów z atrybutami. W oknach prezbiterium znajduje się pięć witraży figuralnych z przedstawieniami św. Katarzyny i świętych polskich. Dwanaście rokokowych obrazów z 2. połowy XVIII w. przedstawia Kolegium apostołów. Po lewej stronie kościoła na ścianie prezbiterium znajduje się pięć figur barokowych z XVIII w. tworzących kompozycję Przemienienia Pańskiego.

Wolno stojący, kamienny ołtarz główny przedstawia Chrystusa na krzyżu na tle płaskorzeźby panoramy Jerozolimy. Wnętrze posiada cztery ołtarze.
[img]https://s8.flog.pl/media/foto/poszept_999ebcf9592b9b4186daa56eb618271f.jpg[/img[img]https://s8.flog.pl/media/foto/poszept_58d04a80cfd510b4bdb718f44c602194.jpg[/img]

[Jan Poszeptynski]

Z relacji dowiadujemy się, że od pierwszej połowy XVII wieku w kościele parafialnym w Grybowie znany był stary obraz Matki Bożej namalowany w stylu wschodnim.

Wizytacja z 1607 roku zauważa, że obraz był namalowany "ruskim sposobem" tzn. w stylu bizantyńsko - ruskim, co przemawia za drugą połową XV wieku, kiedy to styl ikonowy rozpowszechnił się mocno na ziemiach południowo polskich, pozostających w bliskim sąsiedztwie w czasach monarchii Jagiellońskiej z ziemiami ruskimi. Obraz mimo przemalowania około 1700 roku do dnia dzisiejszego nosi wyraźne znamiona bizantyńsko-ruskiej ikony w typie Hodegetrii. W ciągu XV i XVI wieku powstało wiele obrazów przedstawiających ten typ Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus trzymanym na lewym ramieniu. Polska z racji swego geograficznego położenia pozostawała zarówno pod wpływem sztuki zachodniej jak i wschodniej. Przema- lowanie obrazu około 1700 roku, potwierdza fakt, który zauważa Stanisław Burzawa. Informacje z obydwu wizytacji oddzielone są od siebie 150 latami. Gdyby obraz całkowicie spłonął w 1655 r. i na jego miejsce wymalowano nowy, to w wizytacji z 1766 roku nie pisano by o nim: "dawny i zabytkowy", gdyż liczyłby jedynie pół wieku. Ponadto już wtedy obraz był znany jako słynący łaskami: "...ut fertur gratiosa..." Nie wiemy od kiedy pojawia się w odniesieniu do wizerunku Matki Bożej nazwa "Przedziwna". Już w nowennie ułożonej w 1941 roku przez Władysława Wojtonia znajdujemy: "Przechowywała się tradycja, iż był czczony od dawna pod wezwaniem Matki Bożej PRZEDZIWNEJ". Wizytatorzy z 1728 i 1766 roku nazywają Maryję "Rosariana". Istnienie Bractwa Żywego Różańca od około 1600 roku może nasunąć przypuszczenie, że już wtedy Matka Boża Grybowska znana była pod nazwą Różańcowa.

[Jan Poszeptynski]

Brak dokumentu erekcyjnego kościoła w Grybowie nie pozwala na ustalenie zarówno czasu jego powstania jak i zaistnienia parafii. Pierwsza wzmianka o kościele pojawia się w dokumencie lokacyjnym miasta z 15 maja 1340 roku, w którym czytamy: "Item volumus, ut ecclesia ibidem habeat duos mansos, quos liberos esse volumus nostre salutis ob respectum et progenitorum nostrorum, ius patronatus pro nobis ac heredibus nostris reservando".