Czeladź - pomnik upamiętniający członków Związku Orła Białego
: sobota 15 kwie 2023, 09:59
W Czeladzi, nieopodal dzisiejszej pętli tramwajowej, znajdowała się niegdyś miejska łaźnia. W czasie II Wojny Światowej doszło w niej do tragicznych wydarzeń, w wyniku których bezpośrednio śmierć poniosło czterech Polaków: Stanisław Rokita, Władysław Nowak, Antoni Daukszo, Stefan Jeleń. Ciężko ranny Zygmunt Olszewski trafił do szpitala, ale później został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Auschwitz, stąd jego nazwisko także znalazło się na pamiątkowej płycie pomnika, odsłoniętego 7 września 2000 roku przez ówczesnego burmistrza miasta, Kaźmierza Jakóbczyka.
Zdarzenie to pociągnęło za sobą daleko idące konsekwencje, jakimi była fala aresztowań, mordów i egzekucji, przeprowadzonych przez Niemców na zagłębiowskich członkach Związku Orła Białego.
Piotr Sobierajski
Źródło
Pomnik powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi i związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych.
Projektantem pomnika był inż. Roman Romański, a wykonawcą Henryk Postel.
Na płytach pomnika znajdują się napisy:
Zdarzenie to pociągnęło za sobą daleko idące konsekwencje, jakimi była fala aresztowań, mordów i egzekucji, przeprowadzonych przez Niemców na zagłębiowskich członkach Związku Orła Białego.
Łaźnia stanowiła magazyn materiałów wybuchowych Związku Orła Białego Zagłębia Dąbrowskiego. W jej piwnicach ukrywano dynamit, zapalniki, broń, amunicję, produkowano też granaty. Budynek znajdował się na zapleczu ulicy ks. Bolesława Pieńkowskiego (dawniej Zamurnej) i składał się z dwóch części: łaźni właściwej i ambulatorium. Było tam również mieszkanie, które zajmowała rodzina Jeleniów.
Stefan Jeleń był dozorcą łaźni (łaziennym).
Kierownikiem łaźni był Józef Majcherczyk. Krytycznego dnia, 29 grudnia 1940 roku, w godzinach popołudniowych nastąpił wybuch, który zmiótł z powierzchni ziemi budynek łaźni. Siła wybuchu świadczyła o dużym nagromadzeniu środków wybuchowych. Przyjechała straż pożarna a resztki budynku otoczyła niemiecka policja, zaczęto wynosić zabitych i rannych.
Co było przyczyną wybuchu? Najbardziej prawdopodobną wydaje się relacja Wiktora Parki, który pisze, że zamierzano skonstruować bombę w celu wysadzenia wiaduktu kolejowego w Bytomiu.
W tym czasie miał do Czeladzi przyjechać miner z Krakowa, został jednak aresztowany w pociągu. Członkowie ZOB sami usiłowali skonstruować bombę, która eksplodowała, powodując wybuch wszystkich znajdujących się w łaźni materiałów wybuchowych. Wskutek wybuchu na miejscu zginęli: Stanisław Rokita, Władysław Nowak, Antoni Daukszo, Stefan Jeleń, który stał w drzwiach łaźni.
Antoni Jeleń i wielu członków Związku Orła Białego w związku z tym wydarzeniem zbiegło do generalnej Guberni. Zygmunt Olszewski znalazł się w czeladzkim szpitalu, gdzie podobno prosił felczera Koprzywę o truciznę. Później aresztowany i wywieziony do obozu w Oświęcimiu, tam został zamordowany.
Po wybuchu nastąpiły aresztowania w Czeladzi i Piaskach. Tylko niektórym członkom ZOB udało się uniknąć aresztowań, tak jak np. Marianowi Ochmanowi i Wiktorowi Parce. Temu drugiemu trzy lata później aresztowano żonę i dwoje małoletnich dzieci. Maria Parka zginęła z rąk niemieckich w Oświęcimiu. Tam też zginął Stefan Legutko, a Zygmunt Borg został stracony w Katowicach. Niemcy bezwzględnie rozprawili się z członkami Związku Orła Białego. Rozstrzeliwano, wieszano i mordowano za samą przynależność do tej organizacji.
Oblicza się, że po wybuchu w łaźni aresztowano 126 członków Związku Orła Białego w Zagłębiu Dąbrowskim. Trudno doliczyć się, ilu konspiratorów aresztowano w Czeladzi i na Piaskach.
Piotr Sobierajski
Źródło
Pomnik powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi i związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych.
Projektantem pomnika był inż. Roman Romański, a wykonawcą Henryk Postel.
Na płytach pomnika znajdują się napisy:
Pamięci Członków Związku Orła Białego którzy zginęli w czasie okupacji hitlerowskiej Mieszkańcy miasta Czeladź
Tu w łaźni miejskiej 29.XII.1940 r. zginęli
Antoni Daukszto
Stefan Jeleń
Władysław Nowak
Zygmunt Olszewski
Stanisław Rokita