Smugi - wiatrak koźlak (ruina)

[Karolina Kot]

Smugi (Smugen) to niewielka, przygraniczna osada, położona w powiecie ostrowskim, w gminie Sośnie. Nie ma tu dziś zbyt wiele domów, jednak jeszcze na przełomie XIX i XX wieku dosłownie roiło się od drewnianych wiatraków.
Było ich tu kilka - na archiwalnych mapach jest ich zatrzęsienie.
Domyślam się, że wszystkie posiadały konstrukcję koźlaka.
Niestety, do naszych czasów nie przetrwał żaden z nich... poza jednym wyjątkiem.

Relikt wiatraka stoi sobie zapomniany i dobrze ukryty w krzakach.
Jest nim masywny, drewniany kozioł z dobrze zachowanym sztembrem, zastrzałami i konstrukcyjną belką, zwaną mącznicą. Sztember, wykonany z grubego pnia drzewa, sprawia wrażenie "zwiniętego", zupełnie jak gdyby ktoś go wykręcił jak mokre pranie.
Nic w tym dziwnego - to właśnie ten element przez dziesięciolecie stanowił układ nośny całej konstrukcji, obracanej podczas ustawiania wiatraka pod wiatr. Wiatraki zawsze przekręcano w tym samym kierunku (najczęściej zgodnie z ruchem wskazówek zegara) właśnie po to, by nie rozwarstwić i nie doprowadzić do pęknięcia sztembra. W efekcie po latach słup przybierał formę z lekka skręconą, a tym bardziej było to widoczne, im był starszy.

Co ciekawe - w trawie, w ruinach wiatraka zalegały fragmenty kwarcytowych płytek. Po ich ułożeniu okazało się, że stanowiły one pozostałości kamienia młyńskiego o typie francuza.
Kiedy wiatrak się rozpadł, kamień spadł z wysokości drugiej kondygnacji, rozbijając się przy tym na kawałki.

Zdjęcia wykonał mój kolega z drużyny, nieuleczalnie i beznadziejnie zakażony bakcylem dawnego młynarstwa.

[Karolina Kot]

Ciekawa sprawa.
Wspomniany wyżej kolega z drużyny zwrócił mi dziś uwagę na sposób, w który ten konkretny sztember jest skręcony.
Przeprowadziliśmy nawet eksperyment procesowy za pomocą kartki papieru i ostatecznie wyszło nam, że kolega ma rację: wiatrak z osady Smugi był przekręcany wokół własnej osi w kierunku przeciwnym niż wskazówki zegara.

[smar]

...wiatrak z osady Smugi był przekręcany wokół własnej osi w kierunku przeciwnym niż wskazówki zegara.

Czy doszliście do tego wniosku na podstawie tych prawoskrętnych "smug" na "stembrze"?

wiatrak.jpg (40.35 KiB) Przejrzano 870 razy

Otóż wydaje mi się że drzewo z którego wykonano "stember" po prostu tak rosło. Wiele lat temu w miesięczniku (wtedy...) "Sudety" zamieszczono fotkę wybitnie "skręconego" świerka (bodajże) jako swoistego kuriozum. Zachęcano też czytelników do zwrócenia uwagi na tego typu drzewa - czy jest to wyjątkowe czy może trafia się częściej. Od tamtej pory sam kilkukrotnie łażąc po lesie natknąłem się na drzewa poskręcane w ten sposób - może nie tak silnie jak to w "Sudetach" ale może i mocniej od tego w wiatraku. Jedno z takich drzew - już martwe i okorowane stało (a może jeszcze stoi?) przy ścieżce pieszo-rowerowej "Ku źródłom" w Złotym Potoku

ps. Jak czytam o tym "stembrze" to przypomina mi się: "ferszlus trzeba roztrajbować bo droselklapa tandetnie blindowana ryksztosuje" Ferszlus oczywiście był na szoner robiony a nie krajcowany - bo miał kajlę na iberlaufie!

[kusmanek]

Skręt włókien jest wadą drewna, która z reguły wpływa negatywnie na jakość surowca:

Skręt włókien pogarsza wydatnie mechaniczne właściwości drewna w stopniu tym większym, im większy jest kąt nachylenia włókien. Wpływa on również na zmianę niektórych właściwości fizycznych, np. powoduje znacznie większą kurczliwość.

Źródło: https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Skr%C4% ... %C3%B3kien

Niektóre gatunki drzew, jak na przykład kasztanowce, mają naturalną tendencję do skrętu włókien.

Jestem ciekaw, czy takich skręconych pni nie wybierano na sztembry celowo? Trzeba by na to zwrócić uwagę w jakimś skansenie

[smar]

...Jedno z takich drzew - już martwe i okorowane stało (a może jeszcze stoi?) przy ścieżce pieszo-rowerowej "Ku źródłom" w Złotym Potoku...

Będąc wczoraj w Złotym Potoku znalazłem to drzewo:

skrecony_pien_01.jpg (242.8 KiB) Przejrzano 780 razy

skrecony_pien_02.jpg (229.03 KiB) Przejrzano 780 razy

skrecony_pien_03.jpg (250.37 KiB) Przejrzano 780 razy

[smar]

...Wiele lat temu w miesięczniku (wtedy...) "Sudety" zamieszczono fotkę wybitnie "skręconego" świerka (bodajże) jako swoistego kuriozum...

Odnalazłem to czasopismo - było to w listopadowym numerze "Sudetów" z 2007 roku. Fotografię wspomnianego świerka zamieścił w swoim artykule poświęconym "dziwnie" rosnącym drzewom pan Piotr Kiciński. Jednocześnie przyznał że "choć jest leśnikiem i większość czasu spędził wśród drzew tak dziwnie poskręcanego drzewa nigdy nie widział":

swierk_swiderek-01.jpg (187.87 KiB) Przejrzano 739 razy

A mnie zaczęło zastanawiać to, że we wszystkich trzech przedstawionych przypadkach pnie są skręcone "w prawo". Czy to reguła czy przypadek? (Prawdopodobieństwo że trzy pnie przypadkowo zostaną skręcone w tym samym kierunku wynosi 0,25 czyli stosunkowo dużo. Ciekawe czy ktoś spotkał/spotka drzewo skręcone "w lewo"?)

[Kama]

Ciekawe czy ktoś spotkał/spotka drzewo skręcone "w lewo"?

W Zdowie – wsi położonej w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, w gminie Włodowice – przy ulicy Topolowej, przed ogrodzeniem okalającym teren szkoły podstawowej znajduje się, pozbawiona kory, resztka pnia starego, złamanego przez wichurę, jesionu.
Wyraźnie widać, że pień skręcony jest w lewo.

Foto – wrzesień 2023

Zdów_jesion_1.jpg (89.81 KiB) Przejrzano 659 razy

Zdów_jesion_2.jpg (84.64 KiB) Przejrzano 659 razy

Zdów_jesion_3.jpg (92.33 KiB) Przejrzano 659 razy

[smar]

No tak
Skręcenie w lewo jest nawet łatwiej wytłumaczyć - podążał za dziennym ruchem Słońca

[Karolina Kot]

Nie wiem, co to było za drzewo, ale chyba nie podążało za dziennym ruchem Słońca.
Zauważyłam je w centrum wsi Tarnów (Tarnau) koło Ząbkowic Śląskich i od razu przypomniał mi się sztember wiatraka ze Smug.

[smar]

Tutaj fotka Karoliny z Czermnej wiatraka z Potoka
http://www.straznicyczasu.pl/viewtopic.php?f=767&p=68926#p68926
Też trochę skręcony w prawo:

Wiatrak ze wsi Potok (11).jpg (86.68 KiB) Przejrzano 378 razy