Strażnicy Czasu

W Nakle Śląskim, dużej i bardzo ciekawej wsi, położonej w powiecie tarnogórskim, w gminie Świerklaniec, przy ulicy Wapiennej, nieopodal torów kolejowych i stacji, znajdują się pozostałości dawnego zakładu wapienniczego.
Tradycje pozyskiwania wapna w okolicy sięgają XVI wieku. Surowiec pozyskiwano z licznych kamieniołomów, zlokalizowanych w pobliżu.
Obecnie zachowały się jedynie trzy połączone ze sobą górnym podestem piece wapienne, murowane z kamienia i wzmocnione metalowymi obejmami.
Funkcjonowały one do połowy XX wieku (na moje oko najdłużej sprawny był wapiennik wschodni), po czym, wraz z przylegającymi zabudowaniami, zostały przekształcone w prażalnię dolomitu. W końcowej fazie istnienia zakładu wytwarzano nawozy dolomitowe.
Obecnie obiekt jest opuszczony i nieużytkowany.

Na jednym ze zrujnowanych budynków, znajdującym się w sąsiedztwie pieców zauważyłam datę "1873". Walące się stropy wyraźnie ujawniają obecność słomianej polepy, co jak najbardziej potwierdza tak wiekową metrykę budowli.

Lokalizacja

Grudzień 1935-standardowo Polonia

Wapienniki istotnie wiekowe, ale chyba nie równowiekowe. W albumie pt. Przemysł Górnego Śląska na dawnej fotografii (do 1945 r.) : ze zbiorów Muzeum w Gliwicach T.1 znalazłem zdjęcie z okresu 1910 - 1922r. na którym widać tylko 2 wapienniki. Chyba że to jakieś inne są?


W opisie do zdjęcia można także znaleźć informację, że w 1840 r. działała tutaj kopalnia rud żelaza, która zatrudniała 80 osób i wydobyła 59 t rudy. Informacja o jej istnieniu zanika jednak w 1865 r.

Znalazłem trochę więcej informacji o nakielskich wapiennikach.
Okazuje się, że w pobliżu dworca istniało wcześniej więcej wapienników, więc być może dodana przeze mnie fotografia przedstawia właśnie któreś z nich?

Odnośnie tradycji wypalania wapna w Nakle Śląskim - uważa się że właśnie w tej miejscowości powstały pierwsze wapienniki w powiecie tarnogórskim. Powiązanie tej wsi z przemysłem wapienniczym potwierdza m.in. urbarz nakielski z 1785 r., w którym spisano następujący nakaz: „W zimie kmiecie winni pracować w pańskich wapiennikach i kamieniołomach”.

Wracając jednak do wapienników ze zdjęć Szkieletka - zostały one wzniesione z inicjatywy hrabiego von Donnersmarcka. Od nich wzięła się też nazwa tutejszego przysiółku – Wapienniki Śląskie. W 1886 r. działało tutaj aż 10 pieców do wypalania wapna, w których zatrudnionych było 175 pracowników. Ich właścicielami byli m.in. hrabia Hugo Henckel von Donnersmarck (4 piece), hrabia Kosicki z Koszęcina (2 piece) oraz spółka akcyjna „Weber-Górka” ze Strzybnicy (2 piece).
Szukałem ich lokalizacji, ale na większości map (tak jak i na załączonej z 1913 r.) zaznaczone są tylko 3 wapienniki przy torach kolejowych. Za to można zauważyć widniejącą tu nazwę Koschützki’sches Kalkwerk (wytwórnia wapna Kosickiego(?)).

W 1913 roku, z powodu słabego zbytu wapna, następuje wygaszenie kilku pieców. Następnie w roku 1924, na terenie Nakła działa już tylko jedno przedsiębiorstwo – The Henckel von Donnersmarck - Beuthen Estates Ltd., które użytkuje 7 pieców. Wielkość produkcji z wapienników ulegała stałym wahaniom i uzależniona była od zapotrzebowania rynku. I tak w roku 1926 odnotowano najgorsze wyniki , natomiast w 1929 r. najlepsze – osiągając wydobycie na poziomie 30 485 t wapienia oraz uzyskując w sumie 17 514 t wapna o wartości 504 234 zł.
Po wojnie, w 1945 roku bezpańskie wapienniki przejęło przedsiębiorstwo państwowe, które rok później przyjęło nazwę Zakłady Dolomitołomów i Wapienników z siedzibą w Tarnowskich Górach i wchodziło w skład Zjednoczonych kopalń Rudy Żelaznej i Topników w Częstochowie. Wytwarzano wtedy wapno budowlane, a potrzebny do produkcji wapień pozyskiwano w kamieniołomie koło zakładu. W 1951 r. wapienniki się usamodzielniły i przyjęły nazwę: Nakielskie Zakłady Wapiennicze. Zaledwie 8 lat później piece zostały przejęte przez Tarnogórskie Zakłady Dolomitowe, które przeprowadziły ich przebudowę i dostosowały do prażenia dolomitu na potrzeby hutnictwa żelaza. Był to ponoć pierwszy tego typu zabieg w Polsce. Niektóre źródła podają jednak, że konkretnie nasze 3 wapienniki spod dworca, z rokiem 1959 zaprzestały swojej działalności i nie były więcej uruchamiane. Wytwarzany w zakładzie dolomit prażony używany był jako topnik w procesach wielkopiecowych. Surowiec do jego produkcji dostarczany był kolejką wąskotorową z kamieniołomu w Bobrownikach oraz koleją z Górażdży koło Opola.
Później przedsiębiorstwo to zmieniło nazwę na Górnicze Zakłady Dolomitowe w Bytomiu i wytwarzało dolomit prażony aż do 31 marca 1981 r. Z czasem, piece przystosowano także do wytwarzania nawozów Mg-Ca-O z odpadów dolomitowych dla potrzeb rolnictwa. 30 czerwca 1986 r. prażalnia dolomitu zakończyła działalność i wygaszono piece, lecz nadal kontynuowano wytwarzanie nawozów sztucznych.
Z początkiem 1990 roku cały zakład przeróbki dolomitu przejęła spółka „Dolnak”, która rozpoczęła produkcję nawozów rolniczych na pola i dla działkowiczów - w małych opakowaniach pod nazwą "Dolovit". Zakład posiadał 3 piece, a 4 pozostałe zostały rozebrane w 1990 roku, ponieważ groziły zawaleniem. W roku 2003 zakład „Dolnak” został zamknięty.

Na koniec kilka zdjęć zakładu z książki pt. „Skała życia…”:

Źródła:

• Wroński M. (red.), 1990: „Skała życia” – Monografia Górniczych Zakładów Dolomitowych w Bytomiu.
• Kronika Nakła Śląskiego

Chociaż widok nakielskich wapienników znam już od dosyć dawna z okien pociągu, to muszę przyznać, że dotąd nie wpadłem na pomysł żeby obejrzeć je z bliska (tym bardziej że wcale nie mam tak daleko).

No, ale już nadrobiłem zaległości i w końcu udało mi się odwiedzić to miejsce .
Przy okazji zaliczyłem też niezwykle intrygującą atrakcję, jaką był przejazd kolejowy na początku ulicy Wapiennej .

Poniższe zdjęcia wykonałem w marcu i maju 2017 roku.

Starałem się też odszukać jakieś ślady po czterech wapiennikach (stąd dwie wizyty tutaj), których fragment widać na jednej z archiwalnych fotografii 2 posty wyżej, ale nie pozostało po nich nawet zagłębienie w ziemi.

.

Z lotu ptaka, lipiec 2019:

Odwiedziłam to miejsce 4 lipca 2021 r. Nie udało mi się zobaczyć wszystkich zrujnowanych budynków bo w rejonie największego z nich akurat ekipa paintball uprawiała (czy coś w ten deseń )
Na lidarze wypatrzyłam wyrobisko w pobliżu wapienników i w zasadzie to był główny cel wyprawy.

Najpierw trochę budynków zakładu wapienniczego:









I same wapienniki:











Cegły leżące w rejonie wapienników:







Ruiny przy ścieżce w stronę kamieniołomu:



i droga dojazdowa:













Drogą przejeżdża ciężki sprzęt, wiele drzew wygląda podobnie



Dawny kamieniołom wapienia, sukcesywnie zasypywany gruzem







Widok z okolic kamieniołomu w stronę stacji Nakło Śląskie





w tym rejonie jeszcze jedna ruina chowa się w drzewach





opadające płyty sufitowe służą aktualnie za przesłony okienne



I jeszcze raz sam rejon zakładu - budynek mieszkalny, być może też kiedyś służył jako budynek produkcyjny.

Velder pisze:

To zdjęcie to po prostu sztos
Niesamowite!