Strażnicy Czasu

W centrum Będzina, przy ulicy Zawale, u podnóża zrekonstruowanych murów średniowiecznego miasta, znajduje się niewielki skwer, wykorzystywany obecnie jako miejsce spotkań i spacerów, także tych z psami. Mało kto z mieszkańców zdaje sobie sprawę z tego, iż ten półkolisty skrawek porośniętej drzewami, niezabudowanej przestrzeni w centrum miasta to tak naprawdę najstarszy z będzińskich kirkutów.
Założono go poza zabudowaniami miejskimi, po zewnętrznej stronie murów, już w roku 1592. Zajmował powierzchnię około 0,3 hektara.
Jako nekropolia funkcjonował do końca XIX wieku i został zamknięty z powodu przepełnienia. Wcześniej, w roku 1831, ze względu na wybuch epidemii cholery, otwarto istniejący do dziś (i najbardziej znany turystom) cmentarz żydowski przy ulicy Podzamcze.
Na starym kirkucie nagrobki można było oglądać jeszcze w okresie międzywojennym, ale był zaniedbany i - jak wspomina zagłębiowski monografista, Marian Kantor - Mirski, walały się po nim śmieci z okolicznych kamienic.
Obiekt został zniszczony i splądrowany w czasie II Wojny Światowej, kamienne nagrobki zapewne użyto jako materiał budowlany.
Pochowanych w tym miejscu szczątków ludzkich kilku pokoleń będzińskich Żydów nigdy nie ekshumowano, należy pamiętać zatem, iż nadal jest to cmentarz.
Co ciekawe - swoistym potwierdzeniem tego faktu było "odkrycie" dużej ilości szczątków ludzkich, dokonane podczas prowadzonego w roku 2010 remontu murów miejskich.

Będzin: Czaszki pod murami miejskimi

Szczątki ludzkie odkryto podczas remontu miejskich murów obronnych przy ul. Zawale, niedaleko placu Kazimierza. Odkrycia w środę wieczorem dokonała ekipa archeologiczna, która miała za zadanie zbadać fragmenty ukrytego pod ziemią muru. Wczoraj na miejscu był prokurator. - Pracujemy dopiero od czterech dni - mówi Patryk Borowiecki, archeolog. - Odnalezione szczątki to dwie czaszki, ale także żebra i części kręgów - objaśnia.

Na miejsce przyjechał także Jacek Pierzak, archeolog z biura Śląskiego Konserwatora Zabytków. - Są trzy hipotezy, z jakiego okresu pochodzą te szczątki. Dopóki jednak nie znajdziemy w warstwach przy wykopie fragmentów narzędzi, biżuterii czy innych przedmiotów, trudno na podstawie samych kości ustalić epokę - tłumaczy.

Jedną z najbardziej prawdopodobnych hipotez jest to, że szczątki należały do dawnych, żydowskich mieszkańców Będzina. - Niedaleko był tu cmentarz żydowski, który istniał już na pewno w XV wieku. Na pewno jednak nie był dokładnie w tym samym miejscu, bo w tym samym czasie mury wciąż pełniły swoją rolę obronną i nikogo tu nie chowano - mówi Pierzak. Nie wykluczone, że przy różnych pracach część ciał mogła zostać tu powtórnie pochowana, czy po prostu rzucona w ziemię.

Druga hipoteza mówi, że być może to szczątki z okresu II wojny światowej. Najmniej prawdopodobna to taka, że są to kości z okresu średniowiecza.
- Na pewno więcej można będzie powiedzieć, kiedy wykop doprowadzimy do czystego stanu - mówią badacze. Prace mają się zakończyć do 15 grudnia.

Magdalena Nowacka
28 października 2010
Źródło: dziennikzachodni.pl
Zdjęcia pochodzą z różnych okresów, ostatnie - z roku 2017.
Zdjęcia archiwalne znalazłam kilka lat temu, ale nie pamiętam już, czy pochodzą z książki, czy z zasobów internetu.
EDYCJA: Otrzymaliśmy wiadomość od pana Jeffreya Cymblera z Izraela, fotografie historyczne pochodzą z jego zbiorów. Pozdrawiamy!

Należy także zaznaczyć, że miejsce to ma także swoją tragiczną historię. Podczas II Wojny Światowej, w dniu 11 maja 1942 roku, funkcjonariusze Gestapo powiesili tu podczas publicznej egzekucji dwóch Żydów: Herszla Szterna (ur.15.05.1904) i Szymona Szajnermana (ur. 7.01.1914). Mieli oni działać "na szkodę gospodarki niemieckiej", zostali aresztowani za handel tzw. punktami odzieżowymi.
Zwłoki zamordowanych pochowano na wspomnianym wyżej cmentarzu żydowskim przy ulicy Podzamcze. Do dziś zachowały się stare drzewa, które posłużyły oprawcom jako szubienice.

W zbiorach Archiwum Państwowego w Łodzi znajduje bardzo ciekawy plan miasta Będzin z 1875 roku.
Zaznaczono na nim opisywany w tym wątku stary cmentarz żydowski.



Plan jest bardzo dokładny, co pozwoliło na nałożenie na współczesny podkład. Okazało się, że nekropolia swym zasięgiem obejmuje nie tylko park, ale także ulicę i część parkingu po drugiej stronie drogi.