Strażnicy Czasu

W Lublinie, przy ulicy Walecznych, znajduje się jedno z kilku miejsc związanych z dawnymi, żydowskimi mieszkańcami miasta.
Jest to rozdzielony na dwie części tzw. nowy cmentarz żydowski, założony w roku 1829 po przepełnieniu starego kirkutu, mieszczącego się na Kalinowszczyźnie, na wzgórzu Grodzisko.

Nowy cmentarz, położony na gruntach tzw. Grabowiczyzny, otoczono w pierwszej połowie XIX wieku murem (jego niewielki fragment zachował się do dziś w części południowo - wschodniej. Kirkut był kilkukrotnie powiększany w czasie swego istnienia, między innymi w roku 1918, kiedy to od strony północnej dołączono doń kwaterę wojenną, w obrębie której spoczęli żołnierze Wielkiej Wojny z armii austro - węgierskiej i rosyjskiej, będący wyznania Mojżeszowego.
Macewy żołnierskie były proste, wykonano je z jasnego kamienia.




Niestety - zarówno kwatera wojenna, jak i pozostała część nekropolii, zostały zdewastowane przez Niemców w czasie II Wojny Światowej. Wiele nagrobków po prostu rozbito, inne posłużyły do utwardzenia tzw. Czarnej Drogi na terenie obozu koncentracyjnego na Majdanku.
Jednocześnie cmentarz nadal był używany jako miejsce pochówków. Spoczywali tu Żydzi zamordowani lub zmarli śmiercią naturalną na terenie lubelskiego getta na Podzamczu (szacuje się, że łącznie było to około 6000 osób).

Po II Wojnie Światowej kirkut popadł w zapomnienie. W latach 60. XX wieku ówczesne władze miasta podjęły decyzję, by niemal dokładnie przez jego środek wybudować drogę, której nadano patronat Józefa Stalina (dziś jest to ulica generała Władysława Andersa). Trakt komunikacyjny przeciął cmentarz na dwie niemal równe części, zajmujące około 3,5 hektara powierzchni każda.
Cmentarz, a w zasadzie jego dwie połówki, zostały wpisane do rejestru zabytków dopiero w roku 1989.

Zajmijmy się najpierw północną częścią nekropolii.

Dziś jest to pozbawiona zabudowy łąka, przylegająca jednym krańcem do blokowiska, a drugim zbliżająca się do katolickiego cmentarza. Granice nekropolii wyznacza umowne, współczesne ogrodzenie, zbliżone kształtem do odlanych z betonu macew.
Centralnym punktem założenia jest współczesny pomnik - lapidarium, poświęcony Żydom lubelskim, zamordowanym w czasie II Wojny Światowej. W jego ściany wmurowano fragmenty odnalezionych macew, umieszczono tu także urnę z prochami przywiezionymi z obozu na Majdanku.
Niestety, ze względu na lokalizację, teren cmentarza oraz sam pomnik od czasu do czasu stają się miejscem libacji alkoholowych i - niestety - spacerów z psami.

Lokalizacja

Południowa część nowego cmentarza żydowskiego przedstawia się zgoła inaczej.
Przede wszystkim jest ogrodzona i zamykana na klucz. Współczesne ogrodzenie jest bardzo ładne, umieszczono na nim nazwiska ofiar Zagłady. Centralnym punktem nekropolii jest Izba Pamięci mieszcząca także niewielką bóżnicę. Nowoczesny budynek, wzniesiony został w roku 1991 na planie przypominającym (patrząc z góry) macewę.

Na terenie kirkutu znajdziemy około 50 powojennych nagrobków - nekropolia ta jest w zasadzie nadal czynnym cmentarzem - oraz natrafimy na oparte o mur stare macewy i ich fragmenty.
Trafimy tu też na oryginalny ohel rabina Majera Jehudy Szapiry, dwa pomniki poświęcone ofiarom Holocaustu oraz groby z okresu II Wojny Światowej.

Pierwsza z mogił zbiorowych, upamiętniona fragmentem muru, to miejsce wtórnego pochówku około 190 osób, zamordowanych w dniu 9 listopada 1942 roku podczas likwidacji getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim. Na ich masowe groby natrafiono podczas prac ziemnych w latach 80. XX wieku i wtedy też dokonano ekshumacji do obecnej mogiły.

Lokalizacja

Drugi zbiorowy grób jest także wtórny. Spoczęły w nim szczątki dzieci, ich opiekunów oraz starców z dawnej ochronki, zlokalizowanej przy ulicy Grodzkiej.
Osoby te zostały zamordowane w dniu 19 marca 1942 roku na Majdanie Tatarskim i tam pochowane. Ich szczątki ekshumowano w roku 1947. Obecnie grób upamiętniony jest pomnikiem.

Lokalizacja

Nieopodal znajdziemy także mogiły żołnierzy Wojska Polskiego pochodzenia żydowskiego, poległych w latach II Wojny Światowej oraz miejsce pochówku jeńców obozu pracy, znajdującego się przy ulicy Lipowej 7.

Lokalizacja

Ohel rabina Majera Jehudy Szapiry, odbudowany po wojnie i zaopatrzony w dwuskrzydłowe drzwi przedwojennej roboty:

Na terenie cmentarza znajdziemy także inne, zapewne symboliczne upamiętnienia.









Tak jak wspomniałam, cmentarz jest zamykany.
Ponieważ nie miałam pojęcia, gdzie należy pytać o klucze do cmentarnej bramy, przewiesiłam aparat fotograficzny przez ramię i pozwoliłam sobie przejść przez ogrodzenie górą.
Przez ostatnie lata nauczyłam się, że w życiu trzeba kierować się równowagą i czasami zdarza się, że cel jednak uświęca środki.
Zdjęcia wykonałam w październiku 2018 roku.