Znajduje się w rejestrze zabytków. Obecnie jest własnością prywatną.
Unikalne połączenie wiatraka typu holenderskiego z budynkiem mieszkalno-magazynowym. Wartość zabytku podnoszą zachowane drewniane mechanizmy napędowe.
Historia
Wiatrak w Żółkiewce wzniesiono w 1867 r. w pasie Wzgórz Strzegomskich, ok. 1 km na zachód od Strzegomia, wykorzystując naturalne warunki środowiskowe. Z czasem okoliczne tereny, bogate w złoża granitu, stały się miejscem eksploatacji tego surowca, w miejsce pól uprawnych powstały zaś kamieniołomy. Wiatrak funkcjonował do ok. 1920 roku. Następnie jego wyposażenie młyńskie zlikwidowano, a budynek przeznaczono na mieszkania.
Opis
Obrotowa konstrukcja wiatraków umożliwiała ustawianie ich w kierunku wiatru. Drewniane wiatraki („koźlaki” i „paltraki”) trzeba było obracać całe. Murowane wiatraki typu holenderskiego były udoskonaloną konstrukcją, miały bowiem jedynie obrotową głowicę, w której osadzano skrzydła. W wiatraku w Żółkiewce przetrwały relikty pierwotnych mechanizmów: ruchoma głowica oparta na drewnianym kole zębatym, kołowrót do obracania głowicy, głowica wału skrzydłowego, dźwigary skrzydeł (bez opierzenia), a także niekompletne mechanizmy: napędowy, transmisyjny i roboczy. Urządzenia młyńskie się nie zachowały. Owalny trzon wiatraka jest otoczony przez dwukondygnacyjny budynek mieszkalny wzniesiony na rzucie prostokąta.
Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt - stanowiący własność prywatną - znajduje się na terenie eksploatowanego kamieniołomu granitu. Jest dobrze widoczny z drogi Strzegom-Jelenia Góra, aby jednak dostać się do środka, należy skontaktować się z właścicielem.
Opracował Krzysztof Czartoryski
Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa
Zdjęcia wykonałam we wrześniu 2019 roku.
Archiwalne pocztówki pochodzą z Fotopolski.
Lokalizacja
.