Sandomierz - nowy cmentarz żydowski

[Karolina Kot]

Na obrzeżach miasta, na daleko na północ od zabudowań sandomierskiej Starówki, przy ulicy Suchej, znajduje się tzw. nowy cmentarz żydowski.
Powstał on w pierwszej połowie XIX wieku w związku z przepełnieniem starszego kirkutu. Być może miało to związek z panującą wówczas w okolicy epidemią cholery.
Obszar nekropolii powiększono w roku 1928, całość, obsadzona sosnami, posiadała ogrodzenie (starsza część - kamienne, nowsza - z pustaków). Sandomierska gmina żydowska wzniosła na cmentarzu dom przedpogrzebowy i mieszkanie dla dozorcy.

[Karolina Kot]

Nekropolia funkcjonowała do czasów II Wojny Światowej. Podczas okupacji Niemcy zdewastowali kirkut, częściowo niszcząc i rozbierając ogrodzenia, a także rozbijając i wywożąc nagrobki, które używano następnie jako materiał do prac budowlanych.
Niestety, miejsce to było także świadkiem masowych mordów na ludności żydowskiego pochodzenia, a zwłoki, po spaleniu, grzebano w zbiorowych mogiłach.

"Żandarm Lescher (...) któregoś dnia wieczorem wpadł do getta i zebrał 50 starych i chorych Żydów. W asyście policji żydowskiej zapędził ich na żydowski cmentarz i tam ich zamordował. Policji żydowskiej nakazał, żeby przysłała grupę roboczą do pogrzebania ciał". Na cmentarzu pochowano także ciała kilkuset osób, zgładzonych podczas likwidacji miejscowego getta. Podczas silnych mrozów zwłoki układano w pryzmy i przetrzymywano je do wiosny, czekając na możliwość wykopania mogił w rozmarzniętej ziemi. W 1944 r. na rozkaz nazistów żydowscy robotnicy przymusowi przystąpili do wykopywania ciał i palenia ich na stosach. Praca ta trwała około 2 tygodni. Zapach palonych zwłok czuć było w wielu miejscach Sandomierza.

Źródło: Wirtualny Sztetl

[Karolina Kot]

Po wojnie, staraniem niewielkiej grupki Żydów, którym udało się przetrwać i powrócić do Sandomierza, pozbierano macewy i ich porozbijane fragmenty, by w roku 1948 zbudować z nich wymowne lapidarium w kształcie piramidy, zaprojektowane przez Józefa Pietraszewskiego. Na cmentarz przeniesiono też szczątki Żydów, zabitych na terenie miasta i w jego okolicach, tworząc przykryte betonowymi płytami zbiorowe mogiły. Część nagrobków została także wmurowana w ogrodzenie cmentarne.
W 1955 roku zdewastowany teren cmentarza oraz dom grabarza został przekazany Technikum Przetwórstwa Owocowego. Na części cmentarza wzniesiono internat (obecnie jest to Bursa Międzyszkolna) oraz obiekty sportowe. Do dziś zachowała się jedynie niewielka część dawnego kirkutu o powierzchni 0,12 ha. Znajdują się na niej 144 ocalałe macewy oraz wspomniany wyżej pomnik. Całość jest ogrodzona i zadbana.

Zdjęcia wykonałam w lipcu 2018 roku.
Lokalizacja