Spoczywa w niej Milke Reiner, Żyd z Krakowa.
Historia jego śmierci jest bardzo przykra, niewygodna i niezwykle smutna.
Historia pamięci o jego grobie i o tym człowieku w ogóle przywraca jednak wiarę w dobroć ludzkich serc.
Pozwolę sobie zacytować w całości artykuł autorstwa pani Beaty Zalot, opublikowany na łamach Tygodnika Podhalańskiego.
Chyba nie da się tego lepiej napisać. Doskonała robota!
Tajemnicza mogiła
Przez lata myślał, że to mogiła partyzanta albo nauczyciela zamordowanego przez hitlerowców. Okazało się, że prawda jest zupełnie inna, a ostatnie chwile spoczywającego tam człowieka były przerażające.
Krzysztof Przybyła pracuje w nowotarskim nadleśnictwie od 25 lat. Bór zwany "Kombinackim" zna jak własną kieszeń. Jest jednak miejsce, które przez lata było dla niego zagadką. To grób na skraju lasu, niedaleko zakopianki, dziś vis a vis Castoramy.
- Nie było widać tego grobu, bo był tu gęsty zagajnik. Ale była tabliczka świadcząca, że to miejsce martyrologii i nazwisko na kamiennej płycie "Władysław Patkowski" wraz z datą śmierci - 16 grudnia 1943 r. - opowiada leśnik. - Nie byłem nawet pewny, czy rzeczywiście jest tam czyjeś ciało. Pytałem różnych ludzi, czy wiedzą, kto tam leży. Jedni mówili, że to partyzant Ognia, inni, że został tam zastrzelony nauczyciel za tajne nauczanie w czasie okupacji - wspomina. Leśnik twierdzi, że w latach 80. mogiłą opiekowała się Szkoła Podstawowa nr 2 w Nowym Targu, choć zapewne ani nauczyciele, ani dzieci nie wiedziały, kto tam spoczywa. W latach 90. uczniowie tu już nie przychodzili. Krzysztof Przybyła sam wykarczował krzaki, wokół grobu posadził brzozy. Co roku przed Wszystkimi Świętymi zapalał znicz, choć nie miał pojęcia, kim był Władysław Patkowski i jak zginął. W rozwikłaniu zagadki pomogła leśnikowi dopiero Karolina Panz, która bada losy nowotarskich Żydów, a także artykuł Michała Maciaszka w nr 16 Almanachu Nowotarskiego (2012 r.)
Okazało się, że za przytartym na płycie nazwiskiem Władysława Patkowskim kryje się tak naprawdę Milke Reiner, Żyd z Krakowa.
Małżeństwo Mala i Milke Reinerowie ukrywali się w czasie wojny pod polskim nazwiskiem jako Aniela i Władysław Patkowscy. On był inżynierem, ona nauczycielką stosującą metodę korczakowską. W listopadzie 1943 r. wracali po pracy z Krakowa do Skawiny, gdzie wtedy mieszkali. W domu została ich 13-miesięczna córka Miriam. - W pociągu zatrzymał ich kierownik policji kryminalnej z Chabówki - Krzyżanowski. Był z Kripo, policji śledczej specjalizującej się w wyłapywaniu Żydów - opowiada Karolina Panz, która przy okazji badania losów nowotarskich Żydów dotarła w IPN-ie do materiałów dotyczących tej historii.
Policjanci zabrali Reinera do toalety w pociągu, żeby sprawdzić, czy jest obrzezany. Gdy okazało się, że jest Żydem zatrzymali go razem z żoną. Przewieźli do Zakopanego, do hotelu "Palace", gdzie znajdowała się wtedy siedziba gestapo. Male po 3 tygodniach została wypuszczona. Przekonała Niemców o swoim aryjskim pochodzeniu. Tak się umówili z mężem, że będą mówić, że jest Polką, która wyszła za mąż za Żyda. Milke Reiner na początku grudnia został przewieziony do więzienia w Nowym Targu, gdzie spędził kilka godzin. Jeden z volksdeutschów wyprowadził go na skraj miasta i oddał w jego kierunku kilka strzałów. Kazał Wiktorii Polak, starszej kobiecie mieszkającej w pobliżu, pilnować ciała. Sam poszedł szukać osób, które wykopią grób. Przyszedł z czwórką mężczyzn, którzy pracowali w pobliskim tartaku. Po jego powrocie okazało się, że Żyd żyje nadal. Kolejne trzy kule pozbawiły go ostatecznie życia. Volksdeutsch kazał mężczyznom wykopać grób w pobliskim rowie, w błocie. Gdy okazało się, że dół jest za mały, kazał odrąbać nogi nieboszczykowi. Popychając kopniakami ciało, wrzucił je do grobu. Ponoć wracał konno w to miejsce jeszcze kilka dni i tratował grób.
Tragiczną prawdę żona Rainera odkryła, kiedy zaraz po wojnie w 1945 r. przyjechała na Podhale w poszukiwaniu męża. Zabrała ze sobą jego zdjęcie. O tym, że męża zabrano do Nowego Targu dowiedziała się od współwięźnia, który był z Milke Reinerem. W Nowym Targu dotarła do klucznika więzienia Stanisława Bibro, który powiedział jej o tym, że jej męża zastrzelił Henryk Kiss, volksdeutsch polskiego pochodzenia. Pracował na posterunku niemieckiej żandarmerii w Nowym Targu. Bibro zaprowadził także kobietę na miejsce, gdzie został zabity i pochowany. Kobieta, żeby się upewnić, że w rowie spoczywa jej mąż, dokonała ekshumacji. Małżonka rozpoznała po gumowcach, ubraniu, a także charakterystycznym uzębieniu. To jej życzeniem było, by ciało pozostało w Nowym Targu. Tym razem Milke Reiner został pochowany w trumnie. Jego grób został przesunięty o kilkaset metrów, na skraj lasu. Na mogile pojawiła się tablica, a na niej nazwisko Władysława Patkowskiego.
Dotarła także do kobiety, która pilnowała wtedy zwłok. Wiktoria Kudasik mieszkała w pobliskim domu, jej córka Rozalia była praczką na posterunku żandarmerii. Szybko dotarła także do mężczyzn, którzy kopali grób i byli świadkami zbrodni.
Czasy powojenne nadal dla Żydów były niebezpieczne, dlatego Male Reiner podawała fałszywe dane. Pod takim nazwiskiem zgłosiła się także do Urzędu Bezpieczeństwa, by poinformować o zbrodni dokonanej na jej mężu. Rozpoczęło się śledztwo w tej sprawie. Kobieta dotarła do jednego z zakładów fotograficznych w Nowym Targu. Od właściciela dowiedziała się, że w czasie okupacji uwiecznił on wszystkich pracowników więzienia, jednak klisze przekazał do UB. Wśród sfotografowanych osób był także Henryk Kiss, Polak pochodzący z okolic Skierniewic. Okazało się też, że kobieta, która pilnowała zwłok, rozpoznała go po wojnie na ulicy w Katowicach. Miał na sobie mundur Wojska Polskiego. On także ją poznał, na jej widok w popłochu wsiadł w samochód i odjechał. Niedługo potem zobaczyła go w Bytomiu córka Kudasikowej, Rozalia.
Henryk Kiss został szybko zatrzymany. Sąd Najwyższy skazał go na karę śmierci. Amnestia uchroniła go przed egzekucją, ale nigdy już z więzienia nie wyszedł. Male Reiner dopiero podczas procesu w 1949 r. przyznała się do swojego pochodzenia żydowskiego. W 1950 r. wraz z odnalezioną córką Miriam wyjechała z Polski do Izraela. Córka tam już została, założyła rodzinę, dziś sama ma dwoje dzieci. Male Reiner przeniosła się do Kalifornii w USA. Zmarła w wieku 90 lat.
Grobem do dziś opiekuje się syn Rozalii. Takie było jej życzenie przed śmiercią. - Od jednego z nauczycieli, którzy tutaj jeżdżą na rowerze, dowiedziałem się, że grobem opiekuje się syn praczki, a wnuk tej kobiety. Widział go tu przy grobie, ale nie zna jego nazwiska. Ja też wiedziałem, że ktoś tutaj się pojawia systematycznie - plewi, zapala znicze, ale nigdy nie spotkałem go przy grobie - mówi Krzysztof Przybyła.
- Chciałbym go poznać, porozmawiać z nim. To niesamowita historia i to, że opiekuje się grobem obcego człowieka. Kogoś, kogo nigdy nie poznał - dodaje leśniczy.
Źródło
Niedawno obok grobu z imieniem i nazwiskiem Władysława Patkowskiego pojawiła się drewniana macewa z prawdziwym imieniem i nazwiskiem spoczywającego obok "Zakopianki" człowieka.
Lokalizacja
Zdjęcia wykonałam w czerwcu 2019 roku.
