Postautor: Markot Roman » piątek 19 cze 2020, 15:16
W historii człowieczeństwa świadomość narodowa i ludzka, poddawane są nieustannym próbom. Szczególnym okresem jest tyrania okupacji, w tym czasie niewoleni ludzie zachowują się różnie. Najczęściej godnie i uczciwie starają się przetrwać reżim, jednocześnie szukając wszelkich sposobów na zrzucenie jarzma. Nie rzadko płacą za to najwyższą ceną, własnym życiem. Ale zawsze znajdą się też tacy, co przymuszeni i osaczeni niewygodną sytuacją, z różnych powodów popełniają czyny, których nie zrobiliby nigdy w normalnych warunkach. Czy współczesne pokolenie jest w stanie zrozumieć i pojąć do końca życie w trudnych latach ostatniej okupacji niemieckiej ?
Walkę o polską niezawisłość podjęły organizacje wojskowe, powoływane przez żołnierzy, którzy po wrześniowej kampanii 1939 roku, uchodząc przed niewolą wrócili do domów. Byli to oficerowie, podoficerowie i żołnierze Wojska Polskiego, wyszkoleni w przedwojennej armii i zaprawieni w bojach, dopiero co zakończonej wojnie obronnej z Niemcami. Organizacje te na początku niezbyt liczne, ale prężne i dobrze zorganizowane. W powiecie myślenickim zainspirowali je, Marian Stępień i Julian Oczko z Raciechowic, ps. Podkowa. Pod ich nadzorem organizowano placówki Służby Zwycięstwu Polski (SZP) i Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), których zadaniem było powołanie lokalnych struktur wojskowych. Gdowską placówkę założył i został jej pierwszym dowódcą, nauczyciel miejscowej szkoły podstawowej, podporucznik rezerwy Mieczysław Cieślik, ps. Koral. Funkcję zastępcy pełnił podporucznik rezerwy Stanisław Kowal, który przejął dowództwo w 1940 roku, po przeniesieniu Cieślika do Niepołomic. Z ramienia Komendy Obwodu Myślenice, placówka gdowska podlegała byłemu legioniście, mjr Stanisławowi Zastawniakowi, (syn Michała). W skład organizacji wchodzili: por. Tadeusz Bednarski ze Stadnik, Stanisław Cebula, Stanisław Ciężarek, Franciszek Ciulemba, Władysław Chruściel z Ulic, Leonard Dudzik ze Stryszowej, Eugeniusz Hryniewski, Jan Jelonek, Józef Kaczmarczyk, dr Zygmunt Krzyżanowski ps. Lech, Julian Matuszyk, Karol Matuszyk, Władysław Matuszyk z Ulic, Ludwik Matuszyk, Józef Matuszyk z bocheńskiej, Antoni Obruśnik, Kazimierz Obruśnik, ps. Chudy, Panasowiec - kierownik agencji pocztowej w Gdowie, Józef Piasecki, Władysław Pieprzyk - kowal, Władysław Piwowar, Tadeusz Stopa, Stanisław Zastawniak, s Leopolda, Franciszek Żyła, Władysław Żyła i Stanisław Żyła z bocheńskiej.
Późną jesienią 1939 roku na terenie Gdowa powstała druga organizacja konspiracyjna, założona przez podporucznika z Góry św. Jana, Antoniego Węgrzyna, ps. Ostroga. Była to żandarmeria i wchodziła także w skład ZWZ, miała zadbać o porządek i przestrzeganie prawa w konspiracji. W przyszłości, po wyzwoleniu stać się zalążkiem służb policyjnych i z tego względu przyjęła nazwę Kadry Bezpieczeństwa Armii Krajowej (KBAK). Komendantem gdowskiej placówki, tzw. Piątki Korpusu Bezpieczeństwa został legionista Stanisław Zastawniak, zastępcą Tomasz Buda, ps. Stały, byli też Roman Jochym, Stanisław Matuszyk, Władysław Tyrański, ps. Suła, później doszedł jeszcze Jan Szostak z Bilczyc-Rud, ps. Janek. Spotkania urządzano w ispinach nad Rabą lub na cmentarzu parafialnym. W każde Zaduszki, pomniki wojskowych i groby poległych powstańców, dekorowano wieńcami o narodowych barwach. Zadaniem Piątki było w razie potrzeby, zająć posterunek policyjny w Gdowie po hitlerowcach.
Z miejscowym podziemiem solidaryzowało się bardzo wielu mieszkańców: Gdowa, Bilczyc, Liplasu, Fałkowic, Kunic, Podolan, Zręczyc, Zagórzan, Zalesian, Stryszowej, Stadnik i Dziekanowic. Dzisiaj wszystkich trudno zidentyfikować ale z Gdowa byli to m. in. Marian Szostak, Władysław i Kazimierz Chankowie, Stanisław Kasprzyk, Stefan Koza, Władysław Żyła, Tadeusz i Jan Stopowie, Stefan Kąkol, Józef Hyży, Stanisław i Antoni Zagólowie, Józef i Władysław Cebulowie, Władysław Grzesik, Kazimierz Pieprzyk, Ludwik Sroka, Stanisław Bysińki, Józef i Mieczysław Gumułkowie, Stanisław, Ignacy i Władysław Kuciowie, Stanisław Matuszyk, Stanisław Obruśnik, Jan Osikowski, Tomasz i Jan Budowie, Franciszek Ciulemba, Piotr Piech, Józef Pietroń, Eugeniusz Szostak, Albin Wiśniowski, Feliks Włodarczyk, Józef Żyła i Józef Stasiak.
Z Bilczyc: Jan Szostak, Józef Wiśniowski i Stanisław Ścibor, z Liplasu Piotr Kasprzyk. Z Fałkowic: Władysław Chwajoł i Stanisław Cygan, z Kunic: Bolesław i Paweł Kolarzowie, Dziewoński, Permus i Zarywski. Z Podolan: Florian Daniel, Karol i Ludwik Doboszowie, Bolesław i Stanisław Chruścielowie, Konstanty Wajda. Ze Zręczyc: Bolesław i Kazimierz Feliksowie, Jan Jamka, Ludwik i Stanisław Sroka, Lechoń, Pankowski. Z Zagórzan: Natanek, Józef Nawalaniec, Marian Serafin, Józef Trzeciak. Z Zalesian: Józef Hyży, ze Stryszowej: Jan Zabdyr, Józef i Kazimierz Drabik oraz Stanisław Kasprzyk. Ze Stadnik: Stefan Giza, z Dziekanowic i okolic: Józef Cygan, Józef Kaleta, Józef Kania, Józef Knapik, Helena Szybowska (Kursa), Stanisław Szybowski, Bolesław Uhacz.
Członkowie lokalnych organizacji konspiracyjnych, gromadzili broń, prowadzali szkolenia wojskowe i nasłuch radiowy, wydawali i kolportowali pierwsze egzemplarze podziemnej prasy. Brali też udział w pierwszych zaczepnych akcjach dywersyjno-sabotażowych, kierowanych przez dowództwo obwodu myślenickiego ZWZ. Z przyczyn bliżej nieznanych, nie doszło jednak do pełnego powołania, jednolitej struktury oddziałów partyzanckich w naszych okolicach. Organizacyjnie nie skonsolidowana ulegała ciągłym przeobrażeniom w latach 1940-41. Niektórzy z członków w 1940 roku przeszli do placówki Dobczyce o kryptonimie Góra.
W 1942 roku rozpoczęto akcję scalania i reorganizacji konspiracyjnych struktur wojskowych. Część z nich, z różnych powodów nie weszła w struktury nowotworzonej Armii Krajowej i nadal prowadziła działalność na własną rękę. Najliczniejszą jednostką AK-ą na terenie Gdowa była kilkudziesięcioosobowa Narodowa Organizacja Wojskowa, (NOW) Szczerbiec, powołana wiosną 1942 roku. W jej szeregach przeważali młodzi, kilkunastoletni, stąd nazywano ją także Narodową Organizacją Młodzieżową (NOM), podlegali Komendzie Powiatowej o kryptonimie PKM Racibórz, znajdującej się w Gdowie. Pierwszym dowódcą został Marian Szostak ps. Mariańcio, po jego odejściu do partyzantów działających na terenie powiatu bocheńskiego, kierownictwo przejął Florian Daniel, ps. Ścigalski, a funkcję zastępcy pełnił Kazimierz Pieprzyk, ps. Vis. Struktura tej młodzieżówki składała się z 3-ech Obwodów. I i III Obwód został tylko częściowo zorganizowany i jest nie rozpoznany do końca. Natomiast najwięcej o schemacie organizacyjnym i składzie osobowym II - ego Obwodu, wiemy z notesu Jana Szpondera ps. Janusz, odnalezionego w podolańskim bunkrze w latach osiemdziesiątych. Autor robił zapisy na bieżąco i stąd wiadomo, iż kierownikiem II- ego Obwodu był Stanisław Kowalski, ps. Kłos. Obwód ten posiadał osiem, kilkuosobowych sekcji. I sekcja liczyła 6 osób, Tadeusz Obruśnik, ps. Wierzba był dowódcą, członkami Władysław Łaszcz ps. Gołąb, Tadeusz Kaleta ps. Żyrdka, Sylwester Stańczyk ps. Marchewka, Kazimierz Kaleta ps. Żaba i szósta osoba o ps. Strzał. II sekcja to Władysław Chanek ps. Komarek jako dowódca, Jan Chanek ps. Srebrny, Kazimierz Matuszyk ps. Maruszko, Stefan Kąkol ps. Turbina, dwie osoby o ps. Orzeł i Kukułka. W III sekcji walczyli: Władysław Bzdyl ps. Biegun jako dowódca, Kazimierz Chanek ps. Szczygieł i czterech członków o ps. ps.Wiewiórka, Karzeł, Brzoza i Zawisza. Do IV sekcji należeli: ps. Milewski - dowódca sekcji oraz ps. ps.Tulipan, Wróbel, Dąb, Kicha i Wiązek. Niektórzy członkowie tej sekcji pod koniec 1943 roku należeli do fałkowickiej terenówki AK. Sekcja V składała się z 7 osób, dowódcy o ps. Lauda oraz Stefan Koza ps. Kozioł-Opanaczka, Stefan Pieprzyk ps. Opacz i czterech innych o ps. ps. Winetou, Jerzy, Strzała, Robert. Sekcję VI stanowili: Karol Grabowski ps. Ćwikła jako dowódca, Anastazy Wajda ps. Siula, Bronisław Konieczny ps. Gawron, Franciszek Stopa ps. Szczygieł, Stanisław Chanek ps. Jabłonowski i ps. Palacz. Sekcja VII liczyła 8 osób, dowódcą był Jan Buda ps. Wilk, dodatkowo został osobistym łącznikiem zastępcy komendanta Obwodu Myślenice - Murawa, mjra Antoniego Węgrzyna, ps. Ostroga. Pozostali to Stefan Gumułka ps. Czerep, Władysław Pieprzyk ps. Miazga, Leopold Zięba ps. Miech, Józef Zagól ps. Gilski, Marian Zagól ps. Skiba, Władysław Kaleta ps. Dziunek i Kazimierz Strojny ps. Sroka.
Sekcja VIII była żeńską komórką, sanitarno-łącznikową pod dowództwem Zofii Kasprzyk-Pluskota, ps. Zio, Zosia. Dzieliła się na podsekcje: Gdów, Bilczyce i Podolany. W skład gdowskiej podsekcji wchodziło 9 kobiet: Jadwiga Banaś, Zofia Franiek, Krystyna Glinka, Genowefa Gumułka (Łaciak), Maria Kasprzyk (Nalepa), Maria Kowalska (Bagińska), Aleksandra Szostak, Barbara Zastawniak i Helena Żyła (Sosnowska). Do podsekcji Bilczyce należały: Zofia Mrozowska (Ponisz), Katarzyna Kaleta i Maria Kaleta. A podsekcję Podolany tworzyło 6 kobiet, m. in. Anna Daniel (Stopa) ps. Hanka, Maria Bzdyl, N. Bzdyl, Anna Chanek ze Zręczyc.
Sekcję sanitarną założyła Krystyna Bednarska ze Stadnik, przywoziła z sobą pielęgniarkę, która prowadziła szkolenie sanitarno-pielęgniarskie. Potem dowództwo przejęła Zofia Kasprzyk-Pluskota, przeszła dodatkowe szkolenie propagandowe i sekcję przekształcono na sanitarno-propagandową.
Oprócz wymienionych już organizacji, w poszczególnych wsiach działały również terenowe placówki AK. W Fałkowicach, Kunicach, Winiarach, Podolanach, Zręczycach i Wólce Zręczyckiej, Stryszowej i Liplasie. Do końca okupacji niemieckiej, struktury lokalnego podziemia konspiracyjnego, ulegały ciągłym zmianom organizacyjnym i osobowym. W miejsce likwidowanych oddziałów powstawały nowe, może przyjdzie czas by opisać je dokładnie. Zamieszczony wyżej spis nazwisk na pewno nie obejmuje wszystkich osób, które aktywnie uczestniczyli w walce o odzyskanie wolności w owych trudnych czasach. Od tamtej pory minęło sporo lat, ludzie w większości odeszli, a u nielicznych żyjących zaciera się pamięć wielu szczegółów, zdarzeń, nazwisk i pseudonimów.
Należy pamiętać też o patriotycznej postawie, zdecydowanej większości cywilnych mieszkańców gdowskiej gminy. Od początku świadomie przeciwstawiali się niemieckiemu zniewoleniu, trwając w przekonaniu o rychłej niepodległości. Narażali swe życie na równi z żołnierzami Podziemnej Polski, tak samo byli zastraszani, torturowani, aresztowani i mordowani przez okupanta. Osoby z kontrowersyjną działalnością zweryfikował czas, jednych zrehabilitowano, inni do końca życia czuli się osaczeni i wyizolowani.
Ciekawe zdjęcie ze zbioru pp. Matuszyków, zrobione w Gdowie podczas prymicji ks. Kazimierza Feliksa, wczesną wiosną lub późną jesienią 1940 roku. Plener winien znajdować się w okolicy kościoła, jednak nie mogę zlokalizować go dokładnie. Wydaje się, że jest to południowa strona za kaplicą, z widokiem na nowe budynki Gumułków pod nr 324 i 326, ale nie jestem pewien. Świeżo wyświęcony ksiądz stoi w doborowym towarzystwie, od lewej organista a zarazem wójt Gdowa - Karol Jamka, dalej Mrozowski Józef z Bilczyc, Zastawniak Stanisław z Gdowa, (-) Kasprzyk z Kunic i najmniejszy Kazimierz Pieprzyk z Gdowa. Każdy z nich w swojej roli na początku konspiracyjnej walki z okupantem.
-
Załączniki
-
- Od lewej Karol Jamka, Jozef Mrozowski, Stanislaw Zastawniak, ks Kazimierz Feliks, (-) Kasprzyk, Kazimierz Pieprzyk w 1940 r.jpg (286.19 KiB) Przejrzano 12864 razy
Ostatnio zmieniony sobota 20 cze 2020, 10:24 przez
Markot Roman, łącznie zmieniany 1 raz.