Jakubowice - zaginiona wieś (Siemianowice Śląskie)

[kusmanek]

Jakiś czas temu, przeglądając kartograficzne zasoby AGAD w oczy rzuciła mi się jedna z kopii mapy von Moora z 1767 roku, na której część terenu pomiędzy Siemianowicami i Dąbrówką Małą podpisano jako "Iakubowitzer Grund".

Źródło: AGAD, sygn. 402 3-37

PL_1_402_3-37_0001_zmniejszony.jpg (324.96 KiB) Przejrzano 1560 razy

Jakiś czas później okazało się, że chodzi o grunty dawnej, nieistniejącej już wsi Jakubowice. W Internecie nie ma o niej zbyt wielu wzmianek poza artykułem w Wikipedii i kilku wpisach na Facebooku. Poniżej fragment wpisu z fanpage Park Pszczelnik Siemianowice Śląskie :

Otóż w roku 1498 osiadł w Jakubowicach na ziemi bytomskiej wraz z rodziną polski szlachcic Mikołaj Mieroszewski. Otrzymał on majątek Jakubowicki od panującego wówczas ostatniego księcia opolskiego z rodu Piastów Jana II Dobrego. Grunty Jakubowickie rozciągały się na południu od granicy z Bogucicami i Dombrową (Dąbrówką Małą), do Wielkiej Drogi na północy tj. szlaku handlowego Kraków – Wrocław (dziś droga krajowa 94). Natomiast od wschodu poprzez rzekę Brynicę graniczyły z Księstwem Siewierskim a w nim z miastem Czeladź i wsią Milowice. Z zachodu zaś z wioskami Bańgów, Siemianowice i Bytków. Mikołaj zmarł w 1516 roku. Jego potomkowie zadomowili się na Górnym Śląsku i zaczęli powiększać swój majątek kupując sąsiednie wsie.
W miarę upływu czasu Jakubowice pustoszeją, przestają się rozwijać jako typowy organizm wiejski. Pozostaje zagadką to, dlaczego wieś opustoszała. Obecnie możemy snuć jedynie domysły. Być może straciły one na znaczeniu z chwilą przeniesienia przez Mieroszewskich swojej siedziby rodowej do Siemianowic, być może…. Jeszcze w roku 1651 Jan Mieroszewski w dokumentach wymienia Jakubowice, młyn i gospodarującego w okolicy chłopa. Stopniowo zanika nazwa wsi, a jej grunty zwie się Jakubowickimi. W roku 1692 Jakubowice, w momencie ich sprzedaży, były już określane mianem „pustych Jakubowic”. W kolejnych latach wieś Siemianowice wchłonęła do swojego organizmu sąsiadujące z nią grunty Jakubowickie. Na tychże gruntach w okolicach dawnej wsi pojawiają się nowe osady: Sadzawki i Czekaj. W XIX wieku na dawnych terenach Jakubowickich powstaje gmina Huta Laura. W dzisiejszych Siemianowicach Śląskich, dzielnica Siemianowice to obszar dwóch dawnych wsi: Siemianowic i większych terytorialnie - Jakubowic.

Mnie najbardziej zainteresowała obecna lokalizacja dawnej wsi - i temu problemowi postaram się poświęcić ten wątek.

[kusmanek]

Jednym z najbardziej istotnych źródeł dotyczących lokalizacji dawnych Jakubowic jest fragment pruskiej mapy "Plan von dem Fluss Brenitze insoweit solcher die Graentze zwischen dem Firstenthum Sererien und freyen Standes hemschaft Beuthen bestimmet" autorstwa von Moora z 1765 roku, na której zaznaczono "Rudera von dem Wüsten Dorf Jakubowitz", czyli ruiny opustoszałej wsi Jakubowice (poniżej kopia z 1828 roku):

Źródło: AGAD, sygn. 402 3-46

PL_1_402_3-46_Jakubowice_forum.jpg (334.17 KiB) Przejrzano 1554 razy

Źródło: AGAD, sygn. 402 3-46

PL_1_402_3-46_Jakubowice_2.jpg (178.57 KiB) Przejrzano 1554 razy

Na powyższej grafice można zauważyć, że ta zaginiona wieś znajdowała się na obu brzegach strumienia, będącego jednym z dopływów Brynicy. Łączył się on z tą graniczną rzeką powyżej Dąbrówki Małej. Niestety, te rejony zostały bardzo silnie przekształcone przez przemysł. w związku z tym nie obejdzie się raczej bez głębszych kartograficznych analiz

[kusmanek]

Jakubowic poszukiwano w różnych miejscach - Parku Pszczelnik w Siemianowicach, na gruntach kopalni Saturn w Czeladzi, jednak według najnowszych ustaleń autorów artykułu "Zaginiona wieś Jakubowice" wieś miałą się znajdować w okolicach kolonii Srokowiec w Siemianowicach Śląskich (Bulla K., Noparlik P., Zaginiona wieś Jakubowice, [w:] Wieś miniona. Ciało, zdrowie, bezpieczeństwo, red. A. Przybyła-Dumin, K. Fokt, P. Nocuń, Chorzów 2023, s. 199-254.). Książki jeszcze nie czytałem, więc skupię się na analizie materiałów kartograficznych.
Na zamieszczonym powyżej fragmencie mapy von Moora widać wyraźnie, że Jakubowice znajdowały się nad strumieniem z dwoma stawami, wpadającym do Brynicy. Ten ciek wodny można znaleźć na kilku innych mapach, poniżej fragment mapy "Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz" autorstwa Johanna Wolfganga Wielanda z 1736 roku:

wieland 1736.jpg (216.34 KiB) Przejrzano 1517 razy

Źródło: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/ ... 96/content

Tą samą sytuację zaobserwujemy na mapie "Karte eines Theils von Neu oder West Gallizien" autorstwa Reymanna z 1797 roku:

reymann_west_galizien_1797.jpg (173.98 KiB) Przejrzano 1517 razy

Źródło:http://igrek.amzp.pl/details.php?id=11767232

Teraz Wypada poszukać owego bezimiennego strumienia

[kusmanek]

Niestety, powyższe mapy są zbyt mało dokładne, by idealnie zlokalizować zaginione Jakubowice.
Na szczęście udało mi się odnaleźć taką, która ma wystarczająco dużą skalę i pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku, zanim przemysł na dobre przekształcił te okolice.
Poniżej fragment pruskiej mapy Urmesstischblatt - arkusz 3354 z 1827 roku.
Doskonale widać na niej przebieg wspomnianego strumienia i stawy, a także miejsce, w którym znajdowały się Jakubowice.

20240720_192629.jpg (304.55 KiB) Przejrzano 1501 razy

20240720_192629.jpg (304.74 KiB) Przejrzano 1501 razy

Źrodło: https://m.fotopolska.eu/377051,foto.html

[pasqudek]

Tak błądząc po Mapie od Wujka Google wpadło mi:



Czy to nie będzie w tym kierunky?
Zwróć uwagę na umieszczenie osadników(?).

[kusmanek]

Wybaczcie "opowieść w odcinkach". Pasqudku - cierpliwości

Mapa Urmesstischblatt pozwoliła na dokładną lokalizację tego cieku wodnego i doliny, w której znajdowała się zaginiona wieś. Poniżej ich lokalizacja na mapie z 1883 roku

Źródło: www.orsip.pl

jakubowice 1883.jpeg (162.51 KiB) Przejrzano 1450 razy

Okazuje się, że dolina ta była jeszcze dobrze czytelna w latach 1958-62 - poniżej fragment mapy z tego okresu:

Źródło: www.orsip.pl

jakubowice 1958-62.jpeg (135.09 KiB) Przejrzano 1450 razy

Niestety - przemysł nie był łaskawy dla dawnych Jakubowic - w ich miejscu powstała elektrociepłownia Katowice Dziś raczej nie ma nawet szans znalezienia jakiejkolwiek pamiątki po tej wsi. Na tym kończą się też moje kartograficzne poszukiwania

jakubowice 2023.jpeg (113.17 KiB) Przejrzano 1450 razy

[Karolina Kot]

Na tym kończą się też moje kartograficzne poszukiwania

Ale jest jeszcze książka, którą mi poleciłeś.
Znajdziemy w niej całkiem ciekawe opracowanie dotyczące Jakubowic.

Krzysztof Bulla i Przemysław Noparlik na podstawie archiwalnych dokumentów lokalizują zaginioną wieś Jakubowice.
Autorzy rozwikłali zagadkę od lat nurtującą śląskich historyków!

Artykuł można przeczytać w pozycji „Wieś miniona. Ciało, zdrowie, bezpieczeństwo”, wydanej przez Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”.
Warto zakupić do gabloty!

[kusmanek]

Dziękuję za uzupełnienie Czyli jednak się nie pomyliłem

[Karolina Kot]

Nie pomyliłeś się ani trochę i to nie znając informacji z zaprezentowanej powyżej książki.

A tu jeszcze taki oto artykuł z marca 2009 roku.

Gdzie są Jakubowice?

Za kilka miesięcy rozpoczną się poszukiwania śladów wsi, która spłonęła, kiedy o polski tron zabiegali Maksymilian Habsburg i Zygmunt Waza.

To jak poszukiwanie czegoś legendarnego. Chcemy zbadać tereny Parku "Pszczelnik", na których kiedyś miała znajdować się wieś Jakubowice - mówi Artur Troncik. 28-letni zawodowy poszukiwacz skarbów i członek fundacji na rzecz zaginionych dzieł sztuki Latebra wpadł na pomysł odnalezienia śladów wsi, która została spalona w 1588 roku, podczas starcia sił hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego z wojskiem arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Pomysł spodobał się Komisji Historycznej działającej przy Urzędzie Miasta. - Wspólnie chcemy przyjrzeć się sprawie - przyznaje Krystian Hadasz, dyrektor Muzeum Miejskiego. Prace powinny rozpocząć się już za kilka miesięcy. - Będziemy prowadzić poszukiwania powierzchniowe, na głębokości do 30 cm, przy pomocy sprzętu elektronicznego - wyjaśnia Artur Troncik. - Na miejscu nadzór sprawować będzie archeolog - zaznacza.

Zdaniem Troncika są duże szanse na znalezienie drobnych, matelowych przedmiotów z tamtego okresu - monet, guzików czy fragmentów narzędzi. - A jeśli była tam bitwa, to powinny być także części uzbrojenia - dodaje Leszek Drabicki, historyk Muzeum Miejskiego.

W przekazach historycznych nie ma dokładnej wzmianki, kiedy powstała wieś Jakubowice. Zdzisław Janeczek w książce "Od Sancovic do Siemianowic" pisze, że przypuszczalnie Jakubowice - pod koniec XV wieku - nadał Mikołajowi Mieroszewskiemu książę Mikołaj II, lub jego brat, książę Jan Opolski. - Pierwsze informacje o Jakubowicach pojawiają się w przekazach z XII-XIV wieku - mówi Leszek Drabicki. - Nazwa wsi jest patronimiczna, są przecież informacje o rycerzu Jakubie, ale sprawę należałoby zbadać głębiej.

Wiadomo natomiast, że Jakubowice spłonęły w styczniu 1588 roku, przed bitwą pod Byczyną. Starły się tu bowiem oddziały arcyksięcia Maksymiliana i rotmistrza Gabriela Hułobka, dowodzącego Kozakami i Tatarami służącymi w armii hetmana Zamoyskiego. - Arcyksiążę Maksymilian aspirował do tronu polskiego. Część szlachty opowiedziała się za nim, a część za Zygmuntem Wazą - opowiada Drabicki. - Po nieudanym uderzeniu na Kraków Maksymilian uchodził na Śląsk, gdzie doszło do starć, między innymi na terenie Jakubowic. Ostatecznie hetman Zamoyski pokonał Habsburga pod Byczyną w okolicach Kluczborka, a na dodatek wziął Maksymiliana do niewoli. Więził go później w Zamościu, co dodawało mu znacznego prestiżu. Skutkiem bitwy pod Byczyną były traktaty będzińsko-bytomskie, na mocy których Maksymilian miał zrzec się praw do tronu polskiego. Maksymilian szkodził jednak później Polsce swoimi intrygami - dodaje historyk. - Prace poszukiwawcze, tak zwana prospekcja terenowa, rozpoczną się, kiedy pola nie będą obsiane. Nie chcemy nikomu wchodzić w szkodę - mówi Artur Troncik. - Pomagać nam będą ludzie ze środowiska, hobbyści, którzy stale współpracują z archeologami i cały swój wolny czas poświęcają na badanie tajemnic przeszłości. Ich pomoc będzie nieodzowna, ponieważ będziemy mieli do przeszukania kilkadziesiąt hektarów, na których przez lata nagromadziło się zapewne sporo śmieci. To będzie trudna praca, ale jestem optymistą - kończy.

Grzegorz Lisiecki
13 marca 2009
Źródło

W świetle badań przeprowadzonych przez panów Krzysztofa Bullę i Przemysława Noparlika wiele zawartych w nim informacji należy uznać za błędne. Zwłaszcza akapit o bitwie pod Byczyną.