Strażnicy Czasu

Cmentarz prawosławny przy ulicy Smutnej w Sosnowcu - Pogoni, został założony w roku 1894 i tym samym jest jedną z najstarszych nekropolii w mieście. Wchodzi w skład wielowyznaniowego kompleksu cmentarnego, otoczonego współnym, kamienym murem, który tworzą ponadto cmentarz ewangelicki, żydowski i największy obszarowo - katolicki.
Ten ciekawy układ nie jest tak naprawdę niczym unikalnym w skali naszego kraju, podobne zgrupowania cmentarzy różnych wyznań można napotkac także w innych miastach, zwłaszcza młodych, które w drugiej połowie XIX wieku doświadczyły gwałtownego rozwoju przemysłowego.
Podczas swoich peregrynacji na podobne kompleksy cmentarne natknęłam się między innymi w Tomaszowie Mazowieckim, zbliżoną formę ma też specyficzna "dzielnica cmentarna" w Piotrkowie Trybunalskim, także w samej stolicy, na Powązkach, odnajdziemy sąsiadujące ze sobą nekropolie różnych wyznań.

Sosnowiecki cmentarz prawosławny jest o tyle ciekawy, że na jego obszarze zachowało się, zwłaszcza w części środkowej, wiele pięknych, zabytkowych nagrobków. Najpiękniejszym z nich jest dominujący ponad innymi nagrobek Marii Brandenburg, żony dyrektora sosnowieckiej huty "Katarzyna", zmarłej w wyniku zawału serca. Przedstawia on alegoryczną postać kobiety w stroju żałobnym, trzymającą w opuszczonej dłoni wieniec. Opiera się ona w pozie pełnej bólu i smutku o wykutą z kamienia atrapę drzwi grobowca. Niestety, nie wiemy, kto był autorem tego wyjątkowego dzieła, rzeźbiarz nie zostawił po sobie bowiem podpisu (lub go przemyślnie ukrył, bo takie rzeczy też się zdarzają). Możemy jedynie się domyślać, iż ten najbardziej chyba charakterystyczny sosnowiecki pomnik grobowy przyjechał na miejsce aż z Drezna.

Archiwalne fotografie pochodzą z tablicy informacyjnej, umieszczonej na murze cmentarza.

Pozostałe pomniki nagrobne posiadają stosunkowo często sygnatury zakładów kamieniarskich, w których powstawały. Swego czasu pokusiłam się o skatalogowanie tego typu reliktów przeszłości, dzięki czemu powstał wątek będacy swoistą galerią nagrobków i sygnatur kamieniarzy.

Osobny watek zyskała także poruszona przez Kusmanka kwestia ekshumowanej w latach 50. XX wieku mogiły żołnierzy Armii Czerwonej.

Na terenie sosnowieckiej nekropolii prawosławnej, po lewej stronie centralnego, metalowego krzyża, górującego nad grobami, znajdują się dwa groby, którym chciałabym poświęcić szczególną uwagę. Pierwszy z nich, niedawno odnowiony, należy do Anatola Zielińskiego, geologa i jednego z odkrywców czaszki "najstarszego Zagłębiaka". Została ona odnaleziona w piasku podsadzkowym, transportowanym z wyrobiska w Siemoni - Pomłymiu koleją piaskową na zamułkę płynną do śląskich kopalń.
Homo sapiens fossilis za życia okazał się być młodym mężczyzną, który najpewniej skończył swoje życie w sposób tragiczny, być może stając się ofiarą kanibali.

Więcej informacji na ten temat: Siemonia - rys historyczny.

Drugą mogiłą, wartą uwagi i chwili zadumy jest grób Jana Przemszy Zielińskiego, znanego regionalisty i redaktora Ekspresu Zagłębiowskiego. Pan Zieliński, w dużej mierze bazując na publikacjach Mariana Kantora - Mirskiego, rozpoczął żmudną pracę przybliżania mieszkańcom historii ich Małej Ojczyzny. Na jego publikacje, jak na haczyk od wędki, złapałam się także i ja, ostatecznie załapując bakcyla, czego efekty możemy niejako oglądać pod postacią wpisów na forum Strażników Czasu. Swoją drogą chyba zarówno panu Mirskiemu, jak i panu Zielińskiemu udało się to, o co się starali: oto mamy dziś w Zagłębiu wielu bardzo prężnie działających regionalistów, ambitnych i aktywnych, jak chyba nigdzie indziej w Polsce (no, może poza Warszawą ). Organizowane są wycieczki, wykłady, prelekcje, zawsze przyciągające tłumy, wydawane są książki, publikowane artykuły i widać, ze świadomość społeczeństwa i chęć poznania przeszłości miejsca, w którym się żyje, stała się realną potrzebą. Widzę wyraźnie, że miejsca, które z zupełnego zapomnienia odgrzebaliśmy na naszym Forum, które sama opisywałam jako pierwsza, niejednokrotnie z błędami i naiwnością nowicjusza, dziś są zaznaczane na mapach, mają tabliczki informacyjne, pojawiają się na blogach, przewijają w publikacjach. Wróciły z otchłani zapomnienia i chyba o to właśnie chodzi w tym wszystkim, co tu robimy wspólnie.


Ech, rozpędziłam się.


Na koniec warto zaznaczyć, że na terenie dzisiejszego Sosnowca istniał jeszcze jeden cmentarz prawosławny. Był zlokalizowany w obecnej dzielnicy o nazwie Maczki (dawniej nazywanych Granicą), tuż obok istniejącego do dziś katolickiego cmentarza, który rozrastając się wchłonął prawosławną nekropoli. Do dziś w jej wschodniej części uparty poszukiwacz odnajdzie nagrobki zapisane cyrylicą.


Jest także dosyć prawdopodobne, że kolejny, niewielki cmentarzyk, otaczał nieistniejącą już cerkiew pod wezwaniem św. Aleksandra, również zlokalizowaną na Maczkach. W roku 2015, podczas ratunkowych badań archeologicznych cerkwiska ekshumowano z jego obszaru prawosławnego duchownego oraz żołnierzy Armii Czerwonej, poległych w walce z Niemcami w roku 1945. Istnienie grobów wokół cerkwi udało mi się także potwierdzić w wywiadzie terenowym.


Całość swojego wywodu na temat prawosławnej nekropolii w Sosnowcu chciałabym zakończyć pozdrowieniami z przeszłości, na jakie natknęłam się, spacerując z aparatem fotograficznym wśród nagrobków. Jakoś tak milej się człowiekowi robi.