Żarów - cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej

[Karolina Kot]

W Żarowie (Saarau), mieście położonym w powiecie świdnickim, przy ulicy Armii Krajowej, nieopodal budynku Straży Pożarnej, znajduje się niewielki cmentarzyk wojenny.
Pochowano na nim żołnierzy Armii Czerwonej, poległych i zmarłych z ran pod koniec II Wojny Światowej. Przez lata miejsce to owiane było zagadką, gdyż nie zgadzała się liczba pochowanych osób.

Na szczęście nad tematem pochylili się lokalni pasjonaci i historycy:

Zapiski z lat 1949-1988 potwierdzają, że na cmentarzu tym spoczywa 32 żołnierzy Armii Czerwonej w tym (23 poległych i pochowanych w 1945 roku, 8 poległych w 1945 r., ekshumowanych i przeniesionych do Żarowa w 1947 r. – mogiła nr 5, 1 zmarły w 1947 r. – mogiła nr 5). Nazwisk ośmiu spośród nich nie znamy, a 9-u nie zostało w ogóle upamiętnionych jakimkolwiek napisem. Rodziny tych żołnierzy nigdy nie poznały miejsca, w którym spoczywają ich bliscy.

Mogiła (nr 1) kapitana Armii Czerwonej:

1. Саиченкo Т.И. (Saiczenko T. I.)

Mogiła (nr 2) zbiorowa 19-tu poległych żołnierzy Armii Czerwonej:

2. Каюков Т.А. (Kajukow T.A.), 1905, 22.02.1945
3. Андронов В.Я. (Andronow W.J.), 1915, 22.02.1945
4. Трудненко Г.С. (Trudnienko G.S.), 1905, 20.02.1945
5. Козленков А.В. (Kozlienkow A.W.) 1926, 22.02.1945
6. Затык М.В. (Zatyk M.W.), 1918, 08.03.1945
7. Аскалепов Д.П. (Askaliepow D.P.), 1926, 20.03.1945
8. Курманов П.А. (Kurmanow P.A.), 1905, 19.03.1945
9. Кадученко А.Е. (Kaduczenko A.E.), 1912, 25.03.1945
10. Заклевский В.К. (Zakliewskij W.K.), 1909, 25.03.1945
11. Акимов П.А. (Akimow P.A.), 1926, 28.03.1945
12. Белик А.М. (Bielik A.M.), 1908, 30.03.1945
13. Осовский И.З. (Osowskij I.Z.), 1919, 02.02.1945
14. Бондаренко Д.М. (Bondarienko D.M.), 1924, 05.02.1945
15. Бузевский А.А. (Buziewskij A.A.), 1913, 20.02.1945
16. Бoйкo E.Ф. (Bojko E.F.), 1911, 16.04.1945
17. Кабалин И.И. (Kabalin I.I.), 1922, 13.04.1945
18. Карний П.В. (Karnij P.W.), 1913, 16.04.1945
19. Пастушенко М.Д. (Pastuszenko M.D.), 1898, 07.05.1945
20. Гурянов П.С. (Gurjanow P. S.), 1916, 15.2.1945

Mogiła (nr 3) porucznika Armii Czerwonej:

21. Назаров Н.Ф. (Nazarow N.F.)

Mogiła (nr 4) zbiorowa:

22-23. dwóch nieznanych z nazwiska czołgistów Armii Czerwonej

Mogiła (nr 5) zbiorowa:

24. Понамарев И.С. (Ponamariew I.S.), 1915, 17.02.1945 (porucznik Armii Czerwonej)
25. Рыбалка Дмитрий Авернович (Rybałka D. A.), 1897, 25.02.1945 (?)
26. Бeлза Ceргeй Фeдopoбич (Bełza S. F.), ?, 27.11.1947
27-32. sześciu innych nieznanych z nazwiska żołnierzy Amii Czerwonej

Żarowska Izba Historyczna

Zdjęcia wykonałam w lipcu 2020 roku.
Lokalizacja

[krzymen]

Cmentarz w Żarowie musieli urządzać żołnierze Armii Czerwonej – świadczy o tym napis „построен помамятник июль 1945”. Szybko, bo w niecałe dwa miesiące od zakończenia wojny. Nie bawiono się tutaj w nachalną propagandę - polegli czerwonoarmiści mają napisane na grobach za co - w ich przekonaniu - naprawdę walczyli:
„ВЕЧНАЯ CЛАВА ГЕРОЯМ ПАВШЫМ В БОЯХ ЗА СВОБОДУ И НЕЗАВИСИМОCТЬ СОВЕТСКОЙ РОДИНЫ”
„… павшых смертью храбрых в боях за Советскую Родину”
„…погибший при выполнение боевого задания”
Niesamowita sprawa – takich napisów jeszcze nie widziałem, bo nie uświadczy się ich raczej np. na Mazowszu. Parę przykładów z lat 1945-1946 z Mazowsza i Kujaw:
„WIECZNA CHWAŁA ŻOŁNIERZOM NIEZWYCIĘŻONEJ ARMII RADZIECKIEJ POLEGŁYM W WALKACH O WYZWOLENIE POLSKI”
„WIECZNA SŁAWA BOHATEROM POLEGŁYM W WALCE Z WROGIEM ewentualnie FASZYZMEM, KTÓRZY ODDALI ŻYCIE ZA WOLNOŚĆ I SZCZĘŚCIE NASZEGO NARODU”
Standardowy tekst - „BOHATEROM ARMII CZERWONEJ POLEGŁYM W WALKACH Z FASZYZMEM O WYZWOLENIE ZIEMII xxxSKIEJ ewentualnie POWIATU xxxSKIEGO” podpisane obowiązkowo „SPOŁECZEŃSTWO ZIEMII xxxSKIEJ ewentualnie POWIATU xxxSKIEGO”.
Jak widać tam, gdzie pomniki krasnoarmiejcom stawiali polscy "towarzysze" to nie pisano, iż polegli oni za „Sowietskuju Rodinu”
Kiedy tereny powiatu świdnickiego zostały objęte polską administracją?

[Karolina Kot]

Kiedy tereny powiatu świdnickiego zostały objęte polską administracją?

Zielonego pojęcia nie mam, ale w Żarowskiej Izbie Historycznej wiedzą to na pewno.

Mnie ujęły te wydrapane na pomnikach symbole czołgów.

[krzymen]

Pod koniec VII 1945 r. okręg Dolny Śląsk podzielono na 38 obwodów, w tym 5 miejskich. Ich granice nie odbiegały zbytnio od niemieckich "kreisów". Obwód średzki otrzymał numer 15, ziemski świdnicki 16, natomiast miejski świdnicki 50. Dopiero po upływie roku zunifikowano "terminologię" z resztą kraju. Z dniem 29 V 1946 r. przemianowano okręgi na województwa, obwody na powiaty, a pełnomocników na wojewodów i starostów.
Cała administracja ziem przyłączonych do Polski podlegała początkowo Generalnemu Pełnomocnikowi Rządu RP dla Ziem Odzyskanych, a od 13 XI 1945 r. do I 1948 r. Ministerstwu Ziem Odzyskanych.
Administracja specjalna działająca na szczeblu powiatowym:
1. Państwowy Urząd Repatriacyjny (PUR). Oddział powiatowy w Świdnicy powstał 21 VI 1945 r. (jako Rejonowy Inspektorat Osadnictwa, przekształcony 1 X w Powiatowy Oddział PUR, kierownik Konrad Bułhak) (…)
Powstanie administracji gminnej i gromadzkiej 1945 r.
Zarząd gminy Żarów powstał przed 25 VI 1945 r. Pierwszym wójtem został Stanisław Chojnacki (nie zachował się akt nominacji, podpisywał pisma urzędowe w VII 1945 r.), sekretarzem Franciszek Gruszka, a członkiem Zarządu Włodzimierz Bajcar (na pewno po 25 VII). Chojnacki miał wtedy 41 lat, pochodził z Grójczyka (okolice Włocławka) i tak jak obaj świdniccy pełnomocnicy obwodowi był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W dniu 25 VII w Urzędzie Gminnym pracowało 7 osób

Źródło: http://www.izba.centrum.zarow.pl/lata-1945-1954

Przez pewien czas była tu dwuwładza, ale zapewne polska administracja nie wtrącała się – na szczęście – do spraw związanych z budową cmentarza. Sowieccy politrucy nie mieli zastrzeżeń i powstały w sumie napisy bez propagandowej treści i zbędnego patosu. Dobrze, że w późniejszym okresie PRL'u nikt nie wpadł na pomysł aby wymienić oryginalne tablice.
Spoczywający tu „dwa bojca tankista” są zapewne znani z nazwiska – podany dokładny numer czołgu 106/112 !
Może nie byli znani dla budowniczych cmentarza …

[kusmanek]

Spoczywający tu „dwa bojca tankista” są zapewne znani z nazwiska – podany dokładny numer czołgu 106/112 !
Może nie byli znani dla budowniczych cmentarza …

Myślę, że Ci czołgiści są do namierzenia. Na pewno nie byli bezimienni. Tylko pytanie, do jakiej jednostki należał ów czołg? Biorąc pod uwagę najwcześniejsze daty śmierci (22.02.1945) ustaliłem, że żołnierze należeli do 118 Dywizji Strzeleckiej. W dodatku pierwotnie pochowani byli 1 km. na zachód od Bukowa (czyli jakieś 5 km od Żarowa) - wychodzi na to, że to pochówki wtórne. Trzeba będzie ustalić, jakie jednostki pancerne miał w zanadrzu 34 Gwardyjski Korpus Strzelecki - w jego skład wchodziła bowiem 118 dywizja.

Poniżej szkic walk 118 DS:

00000044.jpg (83.82 KiB) Przejrzano 3079 razy

Źródło: http://www.pamyat-naroda.ru

Edit: Cieplej - ten czołg musiał należeć do którejś z jednostek 4 Korpusu Pancernego:

5 Gw. A.jpg (180.65 KiB) Przejrzano 3070 razy

[krzymen]

Myślę, że Ci czołgiści są do namierzenia.

Podobno "rosyjscy eksperci" wzięli się za ten temat w 2011.
Rosyjscy eksperci zainteresowani "zagadką" wojennego cmentarza żołnierzy Armii Radzieckiej w Żarowie
http://www.izba.centrum.zarow.pl/artyku ... -w-zarowie
Nie wiem, czy im się udało, bo Link do tematu rozwiniętego na stronie rosyjskiej nie działa ...

Tajemnica cmentarza wojennego w Żarowie cz. 1
http://www.izba.centrum.zarow.pl/artyku ... rowie-cz-1
Tajemnica cmentarza wojennego w Żarowie cz. 2
http://www.izba.centrum.zarow.pl/artyku ... iag-dalszy

[kusmanek]

Dzięki za linki. Ciekawe co udało się ustalić stronie rosyjskiej. Mnie link też nie działa, całe tamto forum z resztą też nie. No nic, zobaczę czy uda mi się dopisać coś do tej historii.

[Gniewko]

Czy chodzi o T-34? 112 to miejsce produkcji czołgu.

[kusmanek]

Faktycznie, 112 to zakład „Krasnoje Sormowo” w Gorkim. Moją gąsienicę spod Przeczyc też tam odlano
W tym wypadku najprawdopodobniej także mamy do czynienia z T-34, wyprodukowanym we wspomnianej fabryce, z numerem bocznym 106? Czyżby to słynny wśród modelarzy Staliniec spod Kurska?
Edit: Trochę sięwygłupiłem z tym Stalińcem - on stoi w muzeum w Kubince. Ktoś wie jak w zasadzie nadawano czołgom numerację?