Strażnicy Czasu

We Lwowie, do czasu II wojny światowej, Polacy stanowili 56% mieszkańców. Ludność polska dominowała nad kolejnymi w mieście Żydami, Ukraińcami (zwanymi tu Rusinami) oraz Ormianami.
O polskość dawnego Lwowa świadczą dziś jego cmentarze.

Cmentarz Łyczakowski uznany jest jako jedna z 5-u Polskich Narodowych Nekropolii.

Poniżej moje refleksje z kilku niezapomnianych pobytów na Łyczakowie. Jak widać, zdjęcia analogowe odbiegają jakością od późniejszych cyfrowych.

Przy wejściu na cmentarz, kwiaciarki nachalnie namawiają, by kupić u nich kwiaty dla Konopnickiej. Obecny grób jest nieco zmieniony. Oryginalne popiersie poetki, dłuta Luny Drexlerówny, zniszczono podczas II wojny światowej.

Grób Juliana Ordona, słynnego uczestnika Powstania Listopadowego, zaprzecza uśmierceniu go przez Adama Mickiewicza w „Reducie Ordona”.

W sąsiedztwie jest grób poety – literata, twórcy "Dziennika podróży do Tatrów".

Osoby kochające swoje wierne psy, zatrzymują się przy grobie lwowskiego kupca Iwanowicza z warującymi po bokach dwoma psami. Nero i Pluto po pogrzebie pana, ułożyły się przy świeżej mogile i wiernie warowały, nie przyjmując jedzenia od obcych, aż w końcu zdechły.

Zachwyca pomysłowość rzeźby płaczki. Podczas deszczu z oczu klęczącej dziewczyny intensywnie kapią łzy. Spływająca bruzdami jej włosów woda kierowana jest rzeźbą twarzy wprost ku oczom.

Jednym z najpiękniejszych pomników grobowych jest wykonana przez Juliana Markowskiego rzeźba śpiącej Józefy Markowskiej. W jej dłoń umieszczane są zazwyczaj świeże kwiaty – w tym wspominające przyczynę śmierci młodej kobiety - toksyczne konwalie.

Leży tu twórca "Polskiego Katechizmu" z 1912 r.

"Kto ty jesteś? Polak mały. Jaki znak twój? Orzeł biały. Gdzie ty mieszkasz? Między swemi.
W jakim kraju? W polskiej ziemi. Czem ta ziemia? Mą Ojczyzną. Czem zdobyta? Krwią i blizną.
Czy ją kochasz? Kocham szczerze. A w co wierzysz? W Polskę wierzę.
Coś ty dla niej? Wdzięczne dziecię. Coś jej winien? ...Oddać życie!"

Obok Konopnickiej leży jeden z największych światowych geniuszy matematyki, twórca tzw. przestrzeni unormowanej d(x,y) = [x-y], powszechnie zwanej "Przestrzenią Banacha".

W sąsiedztwie jest pochowana dramatopisarka, twórczyni "Moralności pani Dulskiej".
Tu warto przypomnieć, że akcja tej znanej każdemu tragifarsy nie toczyła się w Krakowie, jak to dziś czytamy, ale we Lwowie i że Felicjan Dulski nie musiał "chodzić" na Kopiec Kościuszki, ale na Kopiec Unii Lubelskiej.

Grób wielkiego malarza, twórcy cyklu obrazów o Powstaniu Styczniowym jest w miejscu, które sam wcześniej wskazał swojej narzeczonej Wandzie Młodnickiej.

Przy głównej alei cmentarza jest pomnik nagrobny polsko-ormiańskiego lekarza, tulącego dwoje bosych dzieci. Dr. Torosiewicz ufundował we Lwowie Zakład Opiekuńczy dla ormiańskich sierot.

Jest też grobowiec najstarszego w dziejach, urzędującego biskupa Europy. Arcybiskup ormiański Samuel Cyryl Stefanowicz, który kierował lwowską archidiecezją przez 26 lat, będąc już w podeszłym wieku i oczekując śmierci, roztropnie postawił sobie za życia grobowiec. Żył jednak wyjątkowo długo. Co jakiś czas odwiedzał swój grób na cmentarzu. Zmarł dopiero w wieku 104 lat, w 80 roku swojego do końca czynnego kapłaństwa.

Modliłem się przy grobie znanego paleontologa, badacza geologii Karpat, prof. Szajnochy.

Cmentarz jest nadal czynny. Obecnie odbywają się na nim pochówki ukraińskie. W wielu miejscach, pomiędzy starymi nagrobkami zobaczyć można współczesne.
Na Cmentarzu Łyczakowskim, pod koniec kwietnia widziałem, nieznaną mi prawosławną ceremonię Radunicy, czyli spożywania pokarmów i picia wódki przy grobie zmarłego. Słyszałem, że poprzez takie wspólne biesiadowanie oraz polewanie krzyża wódką z kieliszka, nawiązywany zostaje kontakt z bliskim zmarłym.

Na cmentarz można wejść przez główną bramę (boczna jest zamknięta) oraz od strony Cmentarza Orląt Lwowskich (i niedawno założonego przy nim, ukraińskiego cmentarza Strzelców Siczowych).

Cmentarz Obrońców Lwowa – Orląt Lwowskich - pięknie opisał, zakochany w mieście swojego dzieciństwa Jerzy Janicki (pisarz, dziennikarz i scenarzysta, twórca Matysiaków i serialu Dom).

W książce "Kresy – śladami naszych przodków" ks. Mieczysław Maliński zamieszcza zdjęcia zniszczonego przez Sowietów w 1971 r. polskiego cmentarza.

Teren na pochówek Obrońców Lwowa przekazał Zarząd Miasta w listopadzie 1918 r., zaraz po zakończeniu walk o miasto. Przeniesiono tu ciała poległych i tymczasowo pochowanych w ogrodach Politechniki Lwowskiej. Ponieważ grobów szybko przybywało, latem 1921 r. rozpisano konkurs na projekt mauzoleum. Zwyciężył projekt studenta architektury Rudolfa Indrucha, uczestnika walk w obronie miasta.
Cmentarz Orląt stanowi część Cmentarza Łyczakowskiego. Tworzy go zbudowana na wzgórzu kaplica Orląt, z umieszczonymi poniżej katakumbami. Na przeciw pierwotnie stała półkolista kolumnada Pomnika Chwały, z której pozostał Łuk Triumfalny z łacińskim napisem "Mortui sunt ut liberi vivamus" (Zginęli, abyśmy żyli wolni). Na cmentarzu pochowano ponad dwa tysiące żołnierzy.
W czasach ZSRR, na pocz. lat 70-tych ub. w. dokonano totalnej dewastacji cmentarza. Półkoliście ułożone groby rozjeżdżono czołgami, zburzono kolumnadę, a wspaniałe kamienne lwy wywieziono poza miasto.
W 1989 r. podczas Pieriestrojki, pracownicy polskiej firmy Energopol, nielegalnie rozpoczęli przywracać pierwotny kształt cmentarza.