Krakuszowice - kopiec Krakusa Starszego

[Karolina Kot]

Ludowe przekazy zawsze przyciągały moją uwagę. Czasami bowiem niektóre z nich zawierają w sobie źdźbło prawdy... Żywo zainteresowałam się więc legendą, pochodzącą z rodzinnych stron mojego ojca, z Krakuszowic, wsi położonej w powiecie wielickim, w gminie Gdów.

Głosi ona, iż stary król Krak, założyciel Krakowa, miał dwóch rosłych synów.
Na prośbę schorowanego ojca, obaj ruszyli zgładzić zagrażającego miastu ogromnego smoka.
Po wielu trudach i ciężkich bojach, wspólnymi siłami, odważnym młodzieńcom udało się wreszcie uśmiercić potwora. Podczas powrotu do domu mężczyźni posprzeczali się jednak o zasługi. Żądza władzy i zazdrość młodszego z braci spowodowała, że rzucił się on na starszego, zadając mu śmiertelną ranę. Młodzian skłamał ojcu, że za śmierć brata odpowiedzialny jest zabity potwór (w innej wersji legendy- stado wilków). Na wieść o zgonie pierworodnego syna, król wkrótce także zmarł z żałości. Jego młodszy syn na krótko przejął panowanie w państwie. Szybko bowiem odkryto mroczny sekret nowego władcy - ciało brata poranione nie zębami bestii, a braterskim sztyletem, który jeszcze tkwił w zwłokach. Młodszego syna Kraka skazano na wieczną banicję, starszemu wierni kompani usypali w miejscu, gdzie zginął, wyniosły kopiec - na wieczną pamiątkę.

W północnej części Krakuszowic, na zboczu wzniesienia, wśród pól, widnieje sporych rozmiarów kopiec, gęsto porośnięty drzewami i krzewami. Jego środek przecina, jak rana, głęboki rów, sięgający prawie do podstawy wzgórza i dzielący je na dwie części.
W przeszłości dookoła roztaczał się dworski sad, a nieopodal znajdował się folwark. Po obu ślad nawet nie został.

Kopiec nigdy nie został przebadany archeologicznie.
W 1817 roku dokonano jednak jego pomiarów, podczas których stwierdzono, że wierzchołek uległ naporowi czasu i stopniowo został przypłaszczony, co świadczy o tym, iż sam kopiec, mający obecnie około dziesięciu metrów wysokości, był niegdyś wyższy.
W 1905 roku właściciel pobliskiego majątku ziemskiego, wiedziony marzeniem o odnalezieniu skarbu, przeorał kopiec, dzieląc go na dwie części głębokim wykopem. Zawiedziony tym, że niczego nie znalazł, pozostawił wykop niezasypanym, stąd możemy go oglądać do dziś.

Naukowcy wysuwają tezę, że krakuszowicki kopiec jest w istocie kurhanem ciałopalnym z wczesnej fazy wczesnego średniowiecza. Kurhany takie były bardzo słabo wyposażane w sprzęty, co zwykle skutkuje trudnościami w ustaleniu ich wieku.
Czasem obiekt jest wiązany z Celtami. Niektórzy wierzą w jego znaczenie rytualno - obrzędowe.
Z własnych obserwacji wiem, że na zaoranym polu, po zachodniej stronie kopca, można znaleźć bardzo dużo ułamków ceramiki - nowożytnej (folwark?), późnośredniowiecznej i... wczesnośredniowiecznej!
Można domniemywać, iż istniała tam kiedyś osada.
Wskazane byłoby jednak, w celu potwierdzenia, przeprowadzenie pełnowymiarowych prac wykopaliskowych.
Jedno jest pewne - warto obejrzeć na własne oczy tą tajemniczą, nieprzebadaną dotąd budowlę o nieznanym pochodzeniu i niejasnym przeznaczeniu - być może usypanej dla upamiętnienia zbrodni bratobójstwa.
Być może nie...

Poniżej pozwoliłam sobie zamieścić poniżej skany z pochodzące z Miesięcznika Krajoznawczego PTK "ORLI LOT" (z lutego 1930 roku).
Źródło

Lokalizacja obiektu

[Franek D.]

Piękna legenda zwycięża z głoszoną przez naukowców hipotezą.
Na obszarze pomiędzy Wieliczką a Bochnią, z samoczynnych wypływów solankowych oraz kopanek, już w neolicie pozyskiwano sól. Rozwój warzelnictwa nastąpił w okresie pojawienia się w tym rejonie Celtów - ok. 200 r. p. Chr. Podczas niedawnej budowy A-4, archeolodzy znaleźli żelazne naczynia celtyckie, przeznaczone do warzenia soli. Celtowie handlowali z wieloma ludami Europy i bogacili się. Jako pierwsi na ziemiach polskich zaczęli posługiwać się własnym pieniądzem. Istnieje naukowa hipoteza, że kopce legendarnego króla Kraka, jego córki Wandy, jak również kopiec starszego syna Krakusa w Krakuszowicach, były punktami rytualno- obserwacyjnymi wzniesionymi przez celtyckie elity. Służyły jako kalendarz. Wzajemne położenie (azymut oraz odległość) kopca w Krakuszowicach i grodziska Chełm k/Łapczycy zgadza się ze wzajemnym położeniem krakowskich kopców Krakusa i Wandy. Wschód słońca 1 maja oraz zachód słońca 1 listopada, obserwowany po tym azymucie wyznaczał Celtom (zapewne później też i Wiślanom) dwa największe święta w roku: początek półrocza letniego i początek półrocza zimowego.

[Karolina Kot]

A tak prezentował się kopiec z lotu ptaka w maju 2017 roku. Zdjęcia wykonane zostały przez Chronosa.
Zastanawiałam się wielokrotnie, czy krakuszowicki kurhan nie jest czasem aby średniowiecznym grodziskiem stożkowatym, ale fotografie lotnicze raczej nie przemawiają na korzyść tej teorii. Dla dokładniejszego zobrazowania terenu wypadałoby powtórzyć ujęcia poza sezonem wegetacyjnym.

[Franek D.]

Według archeologów kopiec prawdopodobnie był gródkiem z wczesnego (lub późnego średniowiecza). O jego pochodzeniu świadczą nie tylko znaleziska archeologiczne, ale także wyraźny zarys fosy zachowany wokół przeoranego kopca.
Genezę gródka stożkowatego może również sugerować niezawodny lidar.

[Karolina Kot]

Kłopot w tym, że nawet na LIDARze nie wygląda to jednoznacznie. To nie jest typowa lokalizacja dla gródka stożkowatego, sam obiekt jest rozkopany, a teren wokół wyrównała prowadzona od setek lat orka.
Niestety, obecność otaczającego kopiec wgłębienia niczego nie przesądza. Kurhany zazwyczaj też były otoczone takim rowem ziemnym, powstałym w sposób niejako niezamierzony, w wyniku wybierania ziemi w celu usypania kopca.
Liczyłam na jakieś ciekawe wyróżniki roślinne, ale nie udało się tym razem. Nie ta pora roku. Trzeba będzie jeszcze popróbować.

[Czech]

W 2006 r prof Władysław Góral z AGH napisał pracę naukową w której wykazał zależności astronomiczne i geodezyjne pomiędzy krakowskimi kopcami Kraka i Wandy oraz kopcem Krakusa /syna Kraka/ w Krakuszowicach . Wypowiedzieł się też na ten temat w filmie "Azymut 66" https://akademiaducha.pl/astronomiczna- ... 5qU8hIXCsQ

Warto dodać że azymut 66 który biegnie z kopca Kraka na kopiec Wandy jest również pomiędzy kopcem w Krakuszowicach a grodziskiem na Górze Chełm viewtopic.php?f=4&t=1040

[Franek D.]

To jest azymut 66º 30’ NE

[Czech]

We wsi Krakuszowice nie ma informacji o znajdującym się na jej terenie legendarnym kopcu Krakusa - syna króla Kraka, starszego brata Wandy. Do kopca nie prowadzą żadne znaki. Nie ma do niego konkretnego dojścia.

Natomiast przy wjeździe do wsi stoi okazały witacz z opisem prezentującym dawną karczmę dworską na krakuszowickim Moczydle.

[Markot Roman]

Wydaje się, iż prawdziwa historia tajemniczego kopca w Krakuszowicach, na długo pozostanie nierozsupłaną zagadką. Badań archeologicznych jak dotąd nie ma, ich wykonanie też chyba niewiele wyjaśni. Niewątpliwie budowla ziemna ma ścisły związek z Kopcami Kraka i Wandy. Skoro wzniesiona na wzór krakowski, usypano ją w tym samym czasie lub niewiele później, po VII-VIII wieku. Celem musiało być upamiętnienie jakiegoś wydarzenia, np. poległego w tej okolicy kogoś ważnego dla Słowian, jak głosi legenda jednego z synów Kraka. Miejsce do budowy wybrano niezwykle starannie, na szczycie wzniesienia, z rozległym widokiem na dolinę Raby. Sam kopiec raczej nie był mogiłą, bardziej obiektem kultu, na szczycie którego odprawiano obrzędy związane z pochówkami. Natomiast wokół kopca rozciągało się cmentarzysko, jak wiadomo Słowianie palili zwłoki, popiół przesypywali do urn, zakopywali je do ziemi formując nad nimi różnej wielkości kurhany. Byli to najczęściej zacni i zasłużeni ludzie z plemienia. Ponoć do dziś na sąsiednim polu można trafić na ceramiczne ułamki średniowiecznych popielnic. Pozostałych, mniej ważnych grzebano na oddzielnym, czasem nieodległym terenie, po staropolsku zwanym „raka”, inaczej miejsce pochówku. Stąd w Krakowie nazwa Rakowickiego cmentarza a w Krakuszowicach przysiółek Rakówki. Wraz z nastaniem chrześcijaństwa kulty pogańskie powoli wymarły a krakuszowicki kopiec stracił dotychczasowe znaczenie, przejął rolę orientacyjno-strażniczej wieży. Mało przekonująca jest hipoteza, że istniał już w III-II wieku p.n.e. i był wskaźnikiem astronomicznym, wzniesionym przez Celtów. Kopiec widnieje na katastralnej mapie z 1847 roku, jest wkomponowany w pejzaż ładnie urządzonego, dworskiego parku. Prowadzą ku niemu i otaczają spacerowe alejki, wokół podnóża rosną drzewa, na szczycie pojedyncze.

[Markot Roman]

Miejscowość Krakuszowice jest rówieśniczką państwa polskiego, gdzie osiadłe życie mogło zacząć się nawet na przełomie X-XI wieku. Pierwsza zachowana wzmianka o Krakuszowicach pochodzi z 1399 roku. Słownik geograficzno-historyczny ziem polskich w 1405 roku wymienia tu folwark, role dworskie, sady i karczmę. Przez dwa stulecia, do 30 - tych lat 19 wieku dominium Krakuszowice i Wiatowice w cyrkule bocheńskim trzymali kalwini Dębiccy i Kępińscy. To prawdopodobnie oni założyli dworski park w Krakuszowicach jaki prezentuje kataster galicyjski, w Wiatowicach jest o wiele uboższy. Historycy notują, iż przyszły wódz insurekcji 1794 roku, krótki czas bawił w wiatowickim dworze genera¬łowej Dębickiej. Ale mieszkańcy sąsiednich Krakuszowic, do dziś utrzymują nie bez racji tradycję, iż to u nich we dworze przebywał Tadeusz Kościuszko i układał plany powstania. Wskutek złego zarządzenia Wiatowice i Krakuszowice, po 1830 roku Elżbieta Dębicka z mężem Janem Kępińskim sprzedali Edmundowi Romerowi a sami przenieśli się do Pierzchowca, kiedy cioteczny kuzyn Jana, Ludwik Kępiński znalazł się w więzieniu.

Romerowie zwani z Chyszowa h. Jelita, przez kilkaset lat byli właścicielami Bieździedzy k/Kołaczyc w jasielskim. Marian Dydyński w swoim pamiętniku twierdzi, że „oprócz całego swojego rozumu nie odznaczali się polsko- szlachecką, czy chłopską zaletą przywiązania do ziemi”. Nie do końca miał chyba rację bo liczny ród Romerów trzymał wiele majątków ziemskich.

Edmund Romer ur. w Bieździedzy17 września 1775, zapoczątkował rodzinną linię w Małopolsce, poślubił Salomeę Pilińską. W posagu żony otrzymał piękny majątek w Jodłowniku zakupiony w 1820 roku na licytacji poklasztornych dóbr Dominikanów. Do nich należały wioski: Kostrza-Ryje, Lipie-Rzeki, Sadek i Krasne z Lasocicami. Ich dzieci to: Ludwik, Michał, Helena, Marianna, Konstanty ur. w 1817, Waleria, Aleksander zm. 30 grudnia 1872, i Henryk zm. w1876 roku. Edmund Romer zmarł w Krakowie 15 stycznia 1841, w skład pozostawionej przez niego masy spadkowej do 1851 roku wchodziło dominium Jodłownik, Krakuszowice i Wiatowice. Krakuszowice w latach 1851-1863 należały do Ludwika Romera a Wiatowice do brata Michała Romera, które odziedziczyli po ojcu Edmundzie.