Strażnicy Czasu

Obecnie budynki Collegium Maius pełnią rolę muzeum uniwersyteckiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wcześniej były to pomieszczenia pierwszej polskiej uczelni wyższej. Mimo, że uczenia powstała w 1364 roku z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego, to po śmierci fundatora przestała istnieć. Dopiero zakup, w 1400 roku, przez króla Władysława Jagiełłę kamienicy u zbiegu dzisiejszych ulic Jagiellońskiej i św. Anny w Krakowie i podarowanie jej dla Akademii Krakowskiej reaktywowało uczelnię. Był to zaczątek obecnego Collegium Maius, czyli Kolegium Większego, w odróżnieniu od sąsiadującego z nim Kolegium Mniejszego, mieszczącego wydział sztuk wyzwolonych.

Z czasem zakupiono jeszcze kilka kamienic, które pod koniec XV wieku, po pożarze, połączono w jednolity zespół architektoniczny. Wtedy też powstał wewnętrzny dziedziniec arkadowy, otoczony krużgankami z późnogotyckimi sklepieniami kryształowymi. W krużgankach znajdują się schody zwane „ profesorskimi” prowadzące na ganek pierwszego piętra. Na parterze budynku mieściły się sale wykładowe ( lektoria) a na pierwszym piętrze biblioteka (Libraria) z ozdobnym portalem (Porta Aura), izba wspólna profesorów ( Stuba Communis ) z pięknym wykuszem, skarbiec oraz lektorium teologów ( dzisiejsza Aula). W Collegium Maius znajdowały się także mieszkania profesorów.

Rozkwit Akademii przypadł na wiek XV I XVI. Wtedy też studiował na tutaj m.in. Mikołaj Kopernik.

Na przełomie XVI i XVII wieku znaczenie Akademii a z nią Collegium Maius zmniejszyło się. Uczelnia przemianowana została przez Reformę Kołłątajowską na Szkołę Główną Koroną a budynek Collegium Maius zaczął pełnić funkcję biblioteki. Po rozbiorach uczelnia przeszła pod zarząd austriacki. W 1817 roku przemianowano ją na Uniwersytet Jagielloński.

W latach 1839-1870 nastąpiła wielka przebudowa budynków Collegium Maius, które były wówczas mocno zaniedbane. Przebudowy, w stylu neogotyckim, dokonał architekt Karol Kremer. Odnowiony budynek przeznaczono na siedzibę Biblioteki Jagiellońskiej. Funkcję tę pełnił do roku 1940, kiedy Biblioteka została przeniesiona do nowej siedziby przy Alei Mickiewicza.

W latach 1949-1964, z inicjatywy profesora Karola Estreichera, dokonano kompleksowej odnowy Collegium Maius i przywrócono mu, na ile to było możliwe, pierwotny gotycki wygląd sprzed 1840 roku. Od zakończenia prac Collegium Maius pełni, jak już wspomniałam, rolę Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego a w jego murach zgromadzono dawne zbiory uniwersyteckie i pamiątki. Wśród nich m.in. drzwi do nieistniejącego już krakowskiego Ratusza oraz Globus Jagielloński, jeden z najstarszych na świecie, na którym można zobaczyć nazwę i lokalizację Ameryki.

W budynku odbywają się nadal ważne uroczystości uniwersyteckie takie jak wybory rektora czy nadawanie doktoratów honoris causa.

Po wejściu do muzeum przez gotycki portal trafiamy na piękny arkadowy dziedziniec ze studnią. Dziedziniec obiega ganek na piętrze, na który prowadzą " schody profesorskie" ( większe).

Na ganku zwraca uwagę piękny gotycki "złoty portal" ( Porta Aurea ), prowadzący do biblioteki oraz kolejny ciekawy wykusz. Nad Złotym Portalem możemy zobaczyć stosunkowo nową atrakcją Collegium Maius. Jest nią zegar z figurami, wygrywający pieśń akademicką. Zegar został uruchomiony w 2000 roku. Z ganku można podziwiać także ciekawe portale, okna ze "złotą" kratą i herby uczelni.

Najpiękniejszym I jednym z najstarszych pomieszczeń Collegium Maius jest Aula profesorska. Dawniej pełniła rolę lektorium dla teologów a obecnie służy jako pomieszczenie reprezentacyjne UJ. W auli odbywa się m.in. uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa. Na ścianach auli wiszą liczne portrety rektorów i profesorów Uniwersytetu. Na uwagę zasługuje także bogato zdobiona trybuna oraz portal z 1600 roku, pochodzący z nieistniejącego ratusza na Rynku krakowskim. Za portalem znajdują się , niedostępne dla zwiedzających , schody rektorskie. Po tych schodach schodzi orszak profesorski podczas inauguracji roku akademickiego.

Do innych pomieszczeń nalezą Stuba communis ( izba wspólna ) z 1430 roku, gdzie dawniej profesorowie jadali posiłki. W tym pomieszczeniu znajduje się wykusz, gdzie podczas posiłków czytano Biblię. W sali można zobaczyć także kręcona klatkę schodową z pałacu Potockich w Krzeszowicach oraz zabytkowy piec z pałacu w Głębowicach koło Wadowic.

Do innych pomieszczeń zalicza się pokoje profesorskie, gdzie dawniej mieszkali niektórzy profesorowie, wśród nich pokój Kopernika ( oczywiście aranżacja ). Jest
też biblioteka ( libraria) i skarbiec uniwersytecki.

Od roku 2014, od strony ul. Św. Anny znajduje się wejście do nowej przestrzeni zorganizowanej na terenie dawnego dziedzińca Huta Collegium Maius. Jest to Zaułek Estreichera z rzeźbami zasłużonych dla uczelni osobistości.

Na ścianie Collegium Maius od strony ul.św. Anny, gdzie jest zaułek Estreichera można zobaczyć także bogaty portal z herbem Uniwersytetu.