Dzierżoniów - synagoga

[Karolina Kot]

Na terenie starówki dzierżoniowskiej, tuż obok murów miejskich, przy ulicy Ignacego Krasickiego 28, znajduje się świetnie zachowany do dziś budynek żydowskiej synagogi.
Obiekt otwarto uroczyście w dniu 8 czerwca, za czasu rabinatu Moritza Cohna.
Jest to trójkondygnacyjny, murowany z cegły budynek, wzniesiony według projektu lokalnego mistrza murarskiego, Ewalda Böttgerana.

Jest to budynek o prostopadłościennej, dwukondygnacyjnej bryle z wielobocznie zamkniętym aneksem w osi elewacji zachodniej; nakryty dachem czterospadowym o niskiej strzałce. Elewacje tynkowane, artykułowane gzymsami oraz zwieńczone gzymsem arkadkowym, o rytmicznie zakomponowanych osiach; środkowe osie elewacji (oprócz zach.) ujęte wielobocznymi przyporami. Okna zamknięte półkoliście. Obszerna sala modlitewna z wieloboczną partią ołtarzową po stronie zachodniej zajmuje górną kondygnację; wnętrze sali otaczają wsparte na drewnianych kolumnach empory dla kobiet. Na zachodniej ścianie zachowany Aron Ha-kodesz.

Narodowy Instytut Dziedzictwa

Świątynia została częściowo podpiwniczona, pierwotnie mieściło się w jej obrębie także mieszkanie rabina. Z bóżnicą sąsiadowała niezachowana do dziś mykwa.
Dzierżoniowska synagoga szczęśliwie przetrwała zawieruchę nocy kryształowej oraz piekło II Wojny Światowej. Przed zamieszkami z listopada 1938 roku zakupił ją bowiem miejscowy ogrodnik niemieckiego pochodzenia, Konrad Springer. W czasie wojny budynek został wydzierżawiany m.in. na potrzeby Hitlerjugend.

Po II Wojnie Światowej, kiedy do Dzierżoniowa zjechali ocaleni Żydzi, by stworzyć w mieście nową społeczność, bóżnica była wykorzystywana ponownie zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem. W roku 1980 została przejęta przez miasto.
byłą kilkukrotnie remontowana, w roku 2016 wymieniono dach. Sporadycznie jest udostępniana do zwiedzania.

Zdjęcia wykonałam w sierpniu 2019 roku.
Lokalizacja

[Karolina Kot]

Synagoga i jej otoczenie na archiwalnym planie miasta z okresu międzywojennego:

[Karolina Kot]

A to model synagogi, który można oglądać w dzierżoniowskim Muzeum Miejskim:

[Karolina Kot]

Synagoga Rutika w Dzierżoniowie to jedyna prywatna synagoga w Polsce. „Chcemy, żeby to było miejsce spotkań”

Dzierżoniowska Synagoga Rutika to symbol żydowsko-polsko-niemieckiej historii regionu. Fundacja Beiteinu Chaj, właściciel synagogi, od 2004 roku ratuje zaniedbany przez lata budynek i przybliża oraz buduje świadomość społeczną o bogatej historii i kulturze żydowskiego Dzierżoniowa. „Chcemy, żeby to było miejsce spotkań” – mówią właściciele Synagogi Rutika, Dorin i Rafael Blau.


Synagoga Rutika — burzliwa historia synagogi w Dzierżoniowie
Dzierżoniowska synagoga została wybudowana w 1875 roku. Od 1937 roku jej losy były niespokojne: wtedy to hitlerowskie władze zabroniły użytkowania synagogi przez gminę żydowską, miejscowy ogrodnik kupił ją w ramach licytacji, a w czerwcu 1945 roku została nieodpłatnie przekazana Wojewódzkiemu Komitetowi Żydów w Rychbachu. Po remoncie ponownie była dostosowana do potrzeb kultu religijnego. Od marca 1968 roku nabożeństwa odbywały się nieregularnie, a od 1980 roku nie odbywały się w ogóle. Synagoga została opuszczona. W 1989 roku wyremontowana została elewacja zewnętrzna niszczejącego budynku.

12 lat później, w nocy z 19 na 20 października 2001 roku w trakcie Dni Kultury Żydowskiej synagoga została pokryta rasistowskimi napisami i swastykami przez nieznanych sprawców. 23 lutego 2004 roku doszło do pożaru synagogi — prawdopodobnie przez podpalenie. Straty w wyniku pożaru przekroczyły 10 tysięcy złotych.

Fundacja Beiteinu Chaj ratuje Synagogę Rutika
Od 2004 roku sytuacja dzierżoniowskiej synagogi zaczęła się zmieniać na lepsze. Fundacja Beiteinu Chaj, założona przez Rafaela Blau — pochodzącego z Dzierżoniowa Żyda — rozpoczęła prace remontowe synagogi. Na własny koszt wykonali zabezpieczenia i wyremontowali zniszczony podczas pożaru dach. W kolejnych latach prace remontowe i porządkowe były kontynuowane. W styczniu 2007 roku fundacja stała się właścicielem synagogi.

Prace remontowe w synagodze trwają, ale już od kilku lat miejsce jest centrum integracyjno-kulturalnym Dzierżoniowa. Synagoga Rutika jest jedyną prywatną i świecką synagogą w Polsce. Choć obecnie nie pełni funkcji domu modlitewnego, to w zachowanych salach wciąż można się modlić — jak podkreślają właściciele — "do każdego boga". Jak mówią Dorin i Rafael Blau: "Chcemy, żeby to było miejsce spotkań".
Trzeba przyznać, że miejsce ma duszę i czuć w nim domową atmosferę. Z pewnością jest to punkt obowiązkowy na turystycznej i kulturalnej mapie Dzierżoniowa.

Synagoga w Dzierżoniowie. Zwiedzanie, wydarzenia kulturalne

Dzierżoniowska synagoga jest dostępna dla zwiedzających, nie ma jednak stałych godzin otwarcia. Zalecany jest kontakt z właścicielami lub opiekunem synagogi. Numery telefonów oraz adresy mailowe można znaleźć na stronie internetowej synagogi. Za zwiedzanie pobierana jest opłata-cegiełka na dalsze prace remontowe, która wynosi 10 złotych. W synagodze odbywają się też liczne wydarzenia kulturalne — koncerty, wystawy, wernisaże i inne.

Architektura Synagogi Rutika
Dzierżoniowska synagoga została wzniesiona na planie prostokąta. Ten trójkondygnacyjny, murowany budynek z cegły reprezentuje styl neoromański. W budynku na parterze mieściły się kuchnie i pokoje. Główna sala modlitewna znajdowała się na piętrze i z trzech stron otaczała ją galeria dla kobiet (tzw. babiniec). Na wschodniej ścianie zachowała się drewniana oprawa Aron ha-kodesz zwieńczona okulusem. Zachował się również cały wystrój zewnętrzny. 7 marca 1994 roku Synagoga Rutika została wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych.
Znajduje się przy ulicy Ignacego Krasickiego 28 Dzierżoniowie, w niewielkiej odległości od rynku.

Gabriela Fedyk
16 września 2022
Źródło

[Karolina Kot]

Dzierżoniowska synagoga zyskała podświetlenie i po zmroku prezentuje się rewelacyjnie.
Ma już także stałe godziny zwiedzania.
Na parterze mieszczą się wystawy, piętro zajmuje sala modlitewna.