Strażnicy Czasu

Cmentarz jest otoczony odbudowanym murem. Zarośnięty jego teren kryje kilkaset macew. Czynny był ponad 100 lat. Chociaż najstarszy nagrobek jest z 1823 r., powszechnie uznaje się, że Nowy Cmentarz Żydowski w Brzesku, został założony w roku 1846 (pamiętanym z Rabacji Galicyjskiej). Za bramą cmentarną biegnie szeroka aleja, rozdzielająca groby kobiet - po lewej stronie, od grobów mężczyzn - po prawej. Ostatni pochówek po kobiecej stronie miał miejsce w 1960 r.

Wiele steli nagrobnych, szczególnie po prawej stronie kirkutu, jest ozdobionych płaskorzeźbami lwów. Ich sylwetki najczęściej symbolizują odważne życie zmarłego, lub jego przynależność do pokolenia Judy.
Zamieszczone zdjęcia zostały wykonane w lutym 2012 r.

To teraz coś ode mnie.
Na północ od centrum Brzeska, przy ulicy Czarnowiejskiej, znajdziemy kompleks starych drzew. Kryją one młodszy z miejskich kirkutów, założony w pierwszej połowie XIX wieku(większość źródeł podaje rok 1846), po przepełnieniu niezachowanego do dziś, starego cmentarza żydowskiego.
Cmentarz jest duży, zajmuje bowiem powierzchnię około 1,5 hektara. W całości otacza go mur zaopatrzony we współczesną, metalową bramę z symbolami Gwiazdy Dawida, umieszczoną od południa. Brama jest zamknięta na kłódkę i klucz do niej gdzieś się zapewne da zdobyć, ponieważ nie chciałam jednak nikogo fatygować, osobiście wybrałam wejście przez niewielką wyrwę w ogrodzeniu.

Nekropolia zachowała się w stosunkowo dobrym stanie, chociaż nie oparł się wojennym zniszczeniom oraz dewastacjom dokonywanym już po roku 1945. Do dziś na jej terenie odnaleźć można około 300 w większości tradycyjnych macew, wykonanych przeważnie z piaskowca, czasem z betonu.

Poza nagrobkami na terenie cmentarza znajdziemy także dwa współczesne ohele.
Jak podaje Wirtualny Sztetl

Pierwszy z nich chroni groby:

Arie Lejbusza syna Chaima, zmarłego w 1846 r. założyciela dynastii chasydzkiej w Brzesku,
Meszulama Zalmana Jonatana syna Arie Lejbusza, zmarłego w 1855 r. cadyka w Brzesku,
Tobiasza (Towie) Lipszyca syna Meszulama Zalmana Jonatana, zmarłego w 1912 r. kolejnego brzeskiego cadyka.

Drugi ohel kryje groby rodziny Templer:

Pinchasa Templera, prawdopobnie rabina w Brzesku w XIX wieku,
Barucha syna Pinchasa, rabina z Brzeska,
Abrahama Eliezera syna Pinchasa, zmarłego w 1907 r. szamesa w brzeskiej synagodze,
Efraima Templera syna Barucha, zmarłego w 1938 r. rabina prowadzącego dom modlitwy przy ul. Krótkiej

W czasie II Wojny Światowej na terenie żydowskiego cmentarza dochodziło do egzekucji. Znajdują się tu groby zbiorowe ofiar Holocaustu, między innymi masowa mogiła, w której spoczęło około 200 osób pochodzenia żydowskiego, zamordowanych przez Niemców w dniu 18 czerwca 1942 roku.
Jest ona upamiętniona historycznym obeliskiem w kształcie macewy, ustawionym w tym miejscu w roku 1947. Obok znajduje się współczesny, bardzo estetyczny pomnik ze stylizowaną Gwiazdą Dawida.
Wśród grobów tu i ówdzie natrafimy także na inne płyty i macewy poświęcone ofiarom wojny.
Zauważyłam także nagrobek z czytelnymi śladami po uderzeniach pocisków.

Warto zaznaczyć, że na terenie kirkutu zachował się także mocno obecnie zarośnięty i zdewastowany cmentarz wojenny numer 275, na którym pochowano 21 żołnierzy Wielkiej Wojny wyznania mojżeszowego. Niegdyś posiadał on osobną bramę, umieszczoną od strony dzisiejszej ulicy Leopolda Okulickiego.
Ponadto, od strony południowej, bezpośrednio do kirkutu przylega kolejna nekropolia wojenna, czyli bardzo piękny cmentarz numer 276 z grobami żołnierzy z I Wojny Światowej wyznania katolickiego.

Zdjęcia nowego cmentarza żydowskiego w Brzesku wykonałam w roku 2017.